Probiotyki. Sprawdź czy warto je stosować!

W przeciągu paru ostatnich lat pojawiło się kilka sprzecznych opinii dotyczących włączania probiotyków do diety. Obecnie są one powszechnie dostępne jako suplementy diety wykazujące znaczne korzyści zdrowotne dla organizmu. Lecz większość z nas wciąż nie wie czym dokładnie jest probiotyk, jak wpływa na nasz organizm oraz jakie są jego naturalne źródła.

Pro-, pre- i synbiotyk. Co to jest?

Probiotyki definiuje się jako żywe mikroorganizmy, które po spożyciu w odpowiednich ilościach wywołują pożądany efekt zdrowotny w organizmie. Wśród drobnoustrojów probiotycznych wymienia się między innymi bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzaju Lactobacillus (np. L.casei, L.rhamnosus, L. Acidophilus), Bifidobacterium (np. B.breve, B.animalis) oraz drożdżaki Saccharomyces biulardii. Jako źródło probiotyków uznaje się przede wszystkim produkty spożywcze (mleczne produkty fermentowane) oraz suplementy diety i preparaty farmaceutyczne. Warunkiem rozwoju bakterii probiotycznych jest występowanie prebiotyków- substancji spożywczych, które nie ulegają strawieniu i wywierają korzystny wpływ na gospodarza poprzez stymulację aktywności oraz wzrostu bakterii jelitowych. Prebiotyki mogą naturalnie występować w produktach spożywczych, jakich jak por, cebula, banan, czy szparagi. Dodatkowo można się spotkać z wzbogacaniem wielu produktów w prebiotyki, np. płatki śniadaniowe i pieczywo. Aby prebiotyk mógł działać prawidłowo w naszym organizmie musi być odporny na oddziaływanie enzymów trawiennych oraz wchłanianie w jelitach (aby móc poprawić ich perystaltykę).

Stosowanie probiotyków nosi miano probiotykoterapii. Zaliczamy do niej przyjmowanie probiotyków pochodzenia zewnętrznego, pobudzanie rozwoju endogennych (wewnętrznych) bakterii probiotycznych w wyniku spożywania prebiotyków lub poprzez zastosowanie synbiotyku. Pod hasłem synbiotyk kryje się połączenie probiotyku oraz odpowiedniego prebiotyku, który daje możliwość poprawy zdrowia oraz odporności organizmu.

Probiotyki – gdzie je znajdziemy?

Jako jedno z głównych źródeł probiotyków uznaje się mleczne napoje fermentowane (kwaśne mleko, maślanka, kefir, mleko acidofilne) w których dochodzi do fermentacji przeprowadzanej przez bakterie L.acidophilus.
Należy również pamiętać, że bakterie kwasu mlekowego ( Lactic acid bacteria, LAB) są wykorzystywane jako kultury starterowe w przemyśle serowym. Odgrywają również ważną rolę w procesie dojrzewania sera- najadą mu odpowiednie właściwości organoleptyczne. Stwierdzono, że produkty mleczne stanowią grupę produktów, która jest najczęściej wzbogacana w probiotyki.
Kolejna grupa produktów zawierających w swoim składzie probiotyki to m.in. mięsne produkty probiotyczny – wędliny nie poddane ogrzewaniu, mleko w proszku, oraz preparaty farmaceutyczne i suplementy diety.

Czym powinien charakteryzować się dobry probiotyk?

Na samym początku należy podkreślić, że nie każdy szczep bakterii należący do bakterii Lactobacillus wykazuje pozytywny wpływ na organizm człowieka. Aby dany szczep został uznany za probiotyczny przeprowadza się szczegółowe analizy jego właściwości mikrobiotycznych i biochemicznych. Badane mikroorganizmy muszą uzyskać status GRAS (generally recognized as safe), czyli zostać uznane za bezpieczne dla ludzi. Kolejną niezwykle ważną rzeczą jest rozgraniczenie produktów zawierających probiotyki. Wyróżnia się żywność prozdrowotną oraz suplementy diety, które w sposób ogólny poprawiają stan zdrowia i wpływają na funkcje fizjologiczne poprzez ich modyfikowanie. Dodatkowo wyróżnia się probiotyki posiadające status leku działającego prewencyjnie i leczniczo w danej chorobie. Należy również pamiętać, że skuteczność działania probiotyku może być uzależniona od konkretnego produktu. Aby stosowane probiotyki były skuteczne powinny w swoim składzie zawierać bakterie pochodzące z mikrobiomu człowieka. Ponad to, aby bakterie było zdolne do zasiedlania i namnażania mikrobioty jelitowej muszą być odporne na działanie enzymów trawiennych. Dodatkowo stosowane przez nas probiotyki muszą być bezpieczne dla naszego zdrowia, co oznacza m.in. stabilność podczas przechowywania i stosowania produktu oraz brak oporności na antybiotyki. Wybierając probiotyk należy również zwrócić uwagę na to czy został podany schemat jego stosowania- czas przyjmowania oraz dawka minimalna. Przyjmuje się, że dawka probiotyku, spożywanego na dobę, zależy od zawartego w nim szczepu bakterii i powinna wynosić od 106-109 do 108-1010 jednostek tworzących kolonię aby uzyskać prozdrowotny efekt.

Jak dokładnie działają probiotyki?

Mechanizm działania probiotyków stanowi temat wielu badań. Nie istnieje jeden, wspólny sposób działania wszystkich probiotyków. Probiotyki wykazują nie tylko wpływ na nasz organizm w świetle jelit, ale również działają immunologiczne. Należy mieć na uwadze, że skuteczność działania danego probiotyku zależy od wzajemnego oddziaływania bakterii probiotycznych z miktobiotą gospodarza i układem odpornościowym. Głównym celem danego szczepu bakterii probiotycznych jest hamowanie wzrostu ilości bakterii patogennych np. Clostridium difficile. Dowiedziono, że mieszanina kilku (np. dwóch) szczepów probiotycznych może działać efektywniej niż preparat zawierający w swoim składzie tylko jeden szczep bakterii. W wieloszczepowych probiotykach dochodzi do efektu synergii – wzajemne potęgowanie działania bakterii. Dzięki temu efektowi dochodzi do polepszenia integralności nabłonka jelita będącego barierą dla osiedlających się bakterii patogennych, a co za tym idzie, zwiększania odporności naszego organizmu. To właśnie przyłączające się do błony śluzowej jelita mikroorganizmy chorobotwórcze się pierwszym etapem procesu chorobowego. Wspomniana siła i zdolność do przylegania bakterii probiotycznych jest cecha indywidualną konkretnego szczepu, która wywiera wpływ na jego właściwości probiotyczne oraz stanowi ważny element zmian w składzie mikroflory jelitowej.

Zastosowanie lecznicze probiotyków- jaki szczep wybrać?

Bakterie probiotyczne mogą w różny sposób wpływać na organizm człowieka. Zależy to przede wszystkim od szczepu bakterii występującego w preparatach probiotycznych. Na polskim rynku w probiotykach możemy spotkać się z gatunkami B. bifidum, B. longus, B. lactis oraz B. breve należącymi do rodzaju Bifidobacterium. Z rodzaju Lactobacillus występują: L. rhamnosus, L. acidophilus, L. casei i L. plantarum. Występują również bakterie z gatunku Streptococcus thermophilus oraz Saccharomyces boulardii będące drożdżakami. W obrębie jednego gatunku różne szczepy bakterii mogą różnić się od siebie pod względem wywoływanego efektu zdrowotnego lub wykorzystywania w jednostkach chorobowych.
Probiotykami najczęściej wykorzystywanymi w leczeniu i zapobieganiu chorób są bakterie kwasu mlekowego. Większość szczepów probiotycznych charakteryzuje się wielokierunkowym działaniem na organizm człowieka. Biorą udział w syntezie witamin (np. K, B1 i B12), uczestniczą w trawieniu pokarmów (np. laktoza), ograniczają ilość wchłanianego cholesterolu oraz stymulują prawidłową pracę jelit- pomagają zwalczać biegunki (wirusowe oraz bakteryjne), łagodzą stany zapalne jelit i mogą być wykorzystywane w terapii zaparć.

Biegunki

W terapii można wykorzystywać zarówno pojedyncze gatunki jak i kombinacje kilku szczepów bakterii probiotycznych. W przypadku biegunek pojawiających się podczas stosowania antybiotykoterapii zaleca się L. rhamnosus GG (u dzieci) lub S. boulardii (u dzieci i dorosłych). Przy biegunkach rotawirusowych potwierdzono skuteczność L. reuteri lub połączenia B. lactis z S. thermophilus. Z kolei w przypadku zapobiegania nawracającym biegunkom u dzieci najlepszy efekt przynosi stosowanie L. rhamnosus GG i S. boulardii, jednak nie potwierdzono tych danych w przypadku osób dorosłych.

Stany zapalne jelit

Największą redukcję bólu brzucha, wzdęć oraz dyskomfortu brzusznego występujących w zespole jelita nadwrażliwego uzyskano po zastosowaniu B. infantis 35624 oraz Lactobacillus plantarum 299v. Jednak w dalszym ciągu potrzeba badań wskazujących, który ze szczepów bakterii probiotycznych jest najskuteczniejszy w redukcji objawów stanów zapalnych jelit.
W zwalczaniu objawów wrzodziejącego jelita grubego za najskuteczniejsze szczepy bakterii uznaje się L. rhamnosus, E. coli Nissle 1917, VSL3 oraz Lp299v. Natomiast w przypadku łagodzenia skutków ubocznych radio- i chemioterapii pomocny okazuje się L. rhamnosus GG. Należy jednak pamiętać, że mimo uzyskania wielu pozytywnych wyników badań dotyczących zastosowania probiotyków podczas leczenia nowotworowego w warunkach kontrolnych nadal brakuje silnych dowodów na zalecanie probiotykoterapii w przypadku radio- i chemioterapii.

Choroby cywilizacyjne

Ostatnimi czasy pojawia się coraz więcej doniesień dotyczących efektywności stosowania probiotykoterapii w chorobach cywilizacyjnych takich jak otyłość czy cukrzyca. Pozytywne okazały się również wyniki badań dotyczące przeszczepu mikrobiomu (kału) u pacjentów z otyłością. Jednak, pomimo tego manipulacje w składzie mikrobioty osób zmagających się z otyłością i innymi chorobami z nią związanymi wymagają przeprowadzenia dodatkowych, wieloośrodkowych badań klinicznych.

Probiotyki na polskim rynku

Na polskim rynku probiotyki można spotkać pod postacią suplementów diety (np. LactoRham, Sanprobi, Ambio), leków (Lacidofil, Lakcid, Enterol) czy też środków spożywczych specjalnego przeznaczenia. Mogą one przyjmować postać kapsułek (np. Lakcid lub Lacidofil), saszetek (np. Enterol), drażetek, płynu, tabletek oraz fiolek do spożycia doustnego lub być stosowane miejscowo, np. probiotyki ginekologiczne dopochwowe (np. Lactovaginal i Invago). Wśród żywności zawierającej bakterie probiotyczne wymienia się modyfikowane mleko dla niemowląt oraz, wspomniane wcześniej, produkty mleczne fermentowane. Znaczna większość probiotyków posiada status OTC (over-the-counter drugs). Oznacza to, że zarówno probiotyki będące suplementami diety jak i te, uznane za leki dostępne są w sprzedaży bez recepty.

Faktem jest, iż bakterie fermentacji mlekowej zaczęto stosować już przed ich oficjalnym rozpoznaniem. Po ich odkryciu zaliczono je do żywności funkcjonalnej. Owa żywność musi wykazuje korzystny wpływ na funkcje organizmu – jedną lub więcej – polegający na zmniejszeniu ryzyka chorób lub poprawie samopoczucia, czy też zdrowia. W obecnych czasach żywność funkcjonalna, zawierająca w swoim składzie probiotyki, prebiotyki lub synbiotyki, cieszy się ogromnym zainteresowaniem społeczeństwa. Konsekwencją tego jest znaczny wzrost produkcji i spożycia mlecznych napojów fermentowanych, takich jak maślanka, kefir, kwaśne mleko, jogurt oraz mleko acidofilne. Głównymi bakteriami występującymi we wspomnianych produktach są bakterie z rodziny Lactobacillaceae oraz Bifidobacteriaceae.
Z marketingowego punktu widzenia, produkty w których skład wchodzą szczepy bakterii probiotycznych posiadają w nazwie przedrostek „bio” (naturalne), „sano”, które odnosi się do zdrowa, lub „acti”, co rozumiane jest jako produkt o wzmożonej aktywności. Aby móc uznać dany produkt za probiotyczny musi on zawierać w swoim składzie minimum 106 aktywnych komórek bakteryjnych na mililitr produktu. Jako przykład żywności funkcjonalnej można uznać jogurty „Activia”, które poprawiają trawienie, mleko fermentowane Actimel wywierające pozytywny wpływ na odporność oraz Benevis i Bactiv będące jogurtami z dodatkiem bakterii probiotycznych.

Podsumowanie

Niskie ceny oraz atrakcyjne reklamy zachęcają większość konsumentów do zakupu probiotyków. Podczas podejmowania decyzji, który probiotyczny preparat zakupić często kierujemy się nie tym czym powinniśmy. Decyzji nie ułatwiają również przystępne ceny produktów oraz atrakcyjnie wyglądające opakowania. Należy jednak pamiętać, że właściwości probiotyków są zależne od zawartych w nich szczepów bakterii. Aby stosowany probiotyk przyniósł oczekiwany efekty w postaci poprawy odporności lub zdrowia należy zgłębić działanie nie tylko określonego rodzaju lub gatunku bakterii, ale przede wszystkim konkretnego szczepu probiotycznego. W miarę pojawiania się kolejnych wyników badań skuteczność oraz zakres stosowania probiotyków będzie ulegał zmianie. Mimo to, już dzisiaj można pokusić się o opinię, że wprowadzanie probiotyków do diety jest jak najbardziej uzasadnione. Pod warunkiem wcześniejszego dopasowania właściwości probiotyku do naszych oczekiwań.

Natalia Mejna
dietetyk

 

Bibliografia:

• Derrien M., Hylckama Vlieg J. E. T. (2015) Fate, activity, and impact of ingested bacteria within the human gut microbiota; Trends in Microbiology; 23(6):354.
• Fernández M., Hudson J.A., Korpela R., Reyes- Gavilán C.G. (2015) Impact on Human Health of Microorganisms Present in Fermented Dairy Products: An Overview; BioMed Research International, Volume 2015.
• Report of a Joint FAO/WHO Expert Consultation on Evaluation on Health and Nutritional Properties of Probiotics in Food including Powder Milk with Live Lactic Acid Bacteria; Cordoba, Argentina, 1–4 pazdziernika 2001.
• Tripathi M.K., Giri S.K. (2014) Probiotic functional foods: Survival of probiotics during processing and storage; Journal of functional foods; 9:225-241.
• WGO Handbook on gut Microbes: Microbial Communities; Functions of the Gut Microbiota; Composition and Structure of the Human Gut Microbiota; Impact of Diet on Gut Microbes; Antibiotics and Gut Microbes; Probiotics: the Concept; Prebiotics; World Digestive Health Day WDHD May 29, 2014.
• World Gastroenterology Organisation Practice Guideline. Probiotics and prebiotics. http: //www.worldgastroenterology.org/ /assets/downloads/en/pdf/guidelines/19_probiotics_prebiotics.pdf; styczeń 2010.
• Van Niel C., Feudtner C., Garrison M.M. i wsp. Lactobacillus therapy for acute infectious diarrhea in children: a metaanalysis. Pediatrics 2002; 109: 678–684.

Źródło zdjęć:Designed by Freepik