„Moda” na Hashimoto? Lawinowy wzrost zachorowań!

Choroby autoimmunologiczne to coraz częstszy problem współczesnego społeczeństwa. Z roku na rok znacznie wzrosła liczba diagnozowanych przypadków choroby Hashimoto. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2006 roku wynika, że choroby gruczołu tarczowego dotyczą 1 202 000 osób w Polsce. Chorych, u których ta choroba się rozwija, może być jednak dużo więcej ze względu na brak systematycznych badań profilatycznych liczba jest jeszcze niedoszacowana. Wiele osób w naszym kraju (219 200) nie poddało się nigdy badaniom laboratoryjnym w kierunku chorób tarczycy. Czym jest choroba Hashimoto?

Choroba Hashimoto to choroba autoimmunologiczna, związana z zaburzeniami układu odpornościowego. Układ odpornościowy wytwarza stan zapalny we własnych tkankach, a w przypadku choroby Hashimoto wytwarzane są przeciwciała przeciwko komórkom tarczycy. Skąd nazwa “Hashimoto”? Klasyczny obraz choroby przebiegający z wolem został opisany przez Hakaru Hashimoto w 1912 roku który, w swojej pracy przedstawił czworo pacjentów z przewlekłym zaburzeniem funkcji tarczycy, które nazwał wolem limfatycznym. Tarczyca tych pacjentów charakteryzowała się obecnością zmian ogniskowych i zanikiem miąższu tarczycy. Choroba Hashimoto często występuje rodzinnie, przebiega z okresami remisji bądź zaostrzeń, przez wiele lat może także rozwijać się praktycznie bezobjawowo, nie wpływając na funkcjonowanie tarczycy. Rzadko może sprowokować nadczynność. Choroba Hashimoto jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy we wszystkich grupach wiekowych, również u dzieci. Największą zachorowalność obserwujemy jednak pomiędzy 45 a 65 rokiem życia. Kobiety chorują 10-20-krotnie częściej niż mężczyźni.

Diagnostyka Hashimoto

W celu diagnozy konieczne jest wykonanie następujących badań: stężenie tyreotropiny TSH- czyli hormonu przysadki mózgowej, wolne hormony tarczycowe- fT3- trójjodotyronina i fT4- tyroksyna, przeciwciała przeciwtarczycowe anty-tpo, anty-tg, USG tarczycy. U chorych obserwuje się zmiany w wielkości tarczycy – gruczoł zazwyczaj się zmniejsza, czasami może jednak dochodzić do jego powiększenia i występowania wola. W USG tarczycy może pojawić się niejednorodny miąższ czy obecność zmian ogniskowych, oraz wyczuwalne dotykiem guzki. Istnieje również możliwość współistnienia z innymi chorobami o podłożu autoimmunologicznym m.in. cukrzyca typu 1, celiakia, bielactwo, łysienie, łuszczyca, niedokrwistość złośliwa, toczeń czy inne. Przyczyny tego zaburzenia nie są całkowicie wyjaśnione – wśród nich znajdują się na pewno predyspozycje genetyczne jak i hormonalne i środowiskowe. Na udział czynników genetycznych wskazują: obecność przeciwciał tarczycowych u 50% krewnych I stopnia. Zaburzenia hormonalne (udział estrogenów, dojrzewanie, ciąża, menopauza) mogą być czynnikiem wyzwalającym chorobę. Wpływ może mieć także czynnik zewnętrzny jak stres, palenie papierosów, niedobór selenu, czy też zakażenie bakteryjne lub wirusowe. Również ekspozycja na napromienianie zewnętrzne, leczenie jodem radioaktywnym zwiększa ryzyko autoimmunologicznego zapalenia tarczycy prowadzące do niedoczynności tarczycy.

Objawy Hashimoto

Objawy Hashimoto mogą wynikać z nadczynności lub niedoczynności tarczycy. Należą do nich:

• obniżenie tempa przemiany materii,
• wzrost masy tkanki tłuszczowej,
• wysoki poziom cholesterolu,
• zaparcia i/lub biegunki,
• bóle mięśni i stawów,
• spowolnienie umysłowe,
• depresja,
• zmiany nastroju,
• zmniejszenie tolerancji wysiłków,
• senność,
• przemęczenie,
• nieregularne miesiączki,
• wypadanie włosów i brwi,
• nietolerancja zimna i/lub ciepła,
• sucha skóra,
• obrzęki w okolicy powiek, następnie całej twarzy i reszty ciała,
• niepokój,
• nadpobudliwość,
• zaburzenia rytmu serca.

 

Dieta przystosowana dla osób chorujących na Hashimoto

Podstawa leczenia w przypadku niedoczynności tarczycy to przyjmowanie hormonów tarczycy, które powinno obniżać poziom TSH do wartości prawidłowych w dolnym zakresie normy. Przyjmując leki należy zwrócić uwagę na czynniki mogące upośledzać wchłanianie hormonów m.in. zbyt krótki odstęp czasu pomiędzy przyjęciem leku a spożyciem pokarmu, interakcje z innymi lekami czy też współistniejące choroby przewodu pokarmowego (m.in. celiakia, nietolerancja laktozy, infekcja Helicobacter pylori). Poza farmakoterapią ważnym aspektem jest także odpowiednio zbilansowana dieta, dostarczająca niezbędnych składników odżywczych wykorzystywanych do syntezy hormonów tarczycy. Obniżony metabolizm organizmu i często wynikające z tego problemy z utrzymaniem należnej masy ciała są bardzo powszechne wśród osób z tą chorobą. Dlaczego tak się dzieje? W przypadku niedoboru hormonów tarczycy, energia dostarczona z pożywieniem odkłada się w postaci tkanki tłuszczowej. Dlatego też spadek masy ciała ma duże znaczenie dla poprawy poziomu hormonów we krwi.

Zwiększenie udziału białka w diecie przez osoby chorujące na Hashimoto jest efektem korzystnym i niezbędnym do podwyższenia metabolizmu w przypadku obniżonej przemiany materii. W tym przypadku należy pamiętać również o zwiększonej podaży płynów, aby ułatwić organizmowi usunięcie końcowych produktów przemiany białek. Białko uczestniczy jako substrat syntezy hormonów tarczycy. Pełnowartościowe białko znajdziemy głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby morskie, jaja).

Głównym źródłem kwasów omega-3 w diecie będą ryby morskie, a także olej lniany, oliwa z oliwek czy olej rzepakowy. Spożywane codziennie rano przyczyniają się do pobudzenia wątroby do przemiany hormonów T4 w T3, podwyższając metabolizm jak i wrażliwość komórek ustroju na hormony tarczycy. Zmniejszają oraz zapobiegają powstawaniu stanów zapalnych, towarzyszących chorobom autoimmunologicznym, a dodatkowo pomagają kontrolować poziom cholesterolu.

Ze względu na często zaburzoną gospodarkę węglowodanową w przebiegu niedoczynności tarczycy zalecane jest zwrócić uwagę na wybór węglowodanów złożonych, dostarczających więcej składników mineralnych, witamin i błonnika pokarmowego, które można znaleźć między innymi w produktach z pełnego przemiału (kasze, makarony, pieczywo). Błonnik pokarmowy zalecany jest w diecie ze względu na przyspieszenie perystaltyki jelit, co zapobiega częstym zaparciom towarzyszącym niedoczynności tarczycy. Szczególnie polecane jest siemię lniane, orzechy i ziarna, pieczywo pełnoziarniste, warzywa oraz jabłka i gruszki.

Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy istotne jest występowanie niektórych składników mineralnych i witamin. Składniki diety wpływające bezpośrednio na funkcjonowanie tarczycy to jod, żelazo, selen oraz cynk. Z kolei wśród składników, których niedobór także może sprzyjać upośledzonemu działaniu tarczycy wymienia się witaminy z grupy B, witaminę A i witaminę D.

Jod

Jod niezbędny jest do produkcji hormonów tarczycy i prawidłowego funkcjonowania tego gruczołu. 70-80% jodu występuje w tarczycy. Należy jednak mieć na uwadze, że nadmiar jodu u osób z chorobą Hashimoto może prowadzić do załamania mechanizmów tolerancji i zaostrzenia odpowiedzi zapalnej. Do głównych źródeł jodu w pożywieniu można zaliczyć owoce morza i ryby (w szczególności dorsz i halibut).

Żelazo

Żelazo jest istotnym pierwiastkiem przy chorobach tarczycy. Niedobór żelaza w ustroju powoduje zmniejszenie produkcji hormonów tarczycy, wzrost wydzielania TSH i w ostateczności rozwój niedoczynności i powiększenia tego narządu. Niedobór żelaza w organizmie przeważnie związany jest z niewielką zawartością przyswajalnych form pierwiastka w żywności lub też zaburzeniami w procesie wchłaniania. Stąd też, aby zapobiec powstaniu niedokrwistości osobom z chorobą Hashimoto jako dobre źródło żelaza polecić można m.in.: czerwone mięso (wołowinę, chudą wieprzowinę, wątróbkę drobiową lub cielęcą, żółtko jaj, pełnoziarniste produkty zbożowe, natkę pietruszki.

Selen

Selen jest kolejnym istotnym pierwiastkiem w żywieniu chorych z niedoczynnością tarczycy. Długotrwały niedobór tego pierwiastka może być przyczyną złej przyswajalności jodu, co przyczynia się do rozwoju objawów niedoczynności tarczycy. Niedobór selenu wraz z niedostatecznym wytwarzaniem hormonów tarczycy może wpływać pogorszenie nastroju. Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, a jego niedobór może być przyczyną rozwoju choroby Hashimoto. Znaczne ilości tego pierwiastka występują w rybach, skorupiakach, roślinach strączkowych czy grzybach.

Cynk

Cynk jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania i syntezy tyroksyny. Konsekwencją niedoboru cynku jest obniżenie stężenia T4 oraz T3 i rozwój objawów niedoczynności tarczycy. Prowadzi to do spadku tempa metabolizmu, jak i osłabienia funkcjonowania układu odpornościowego. Główne produkty o wysokiej zawartości cynku to zarodki pszenne, pestki dyni, nasiona lnu oraz pełnoziarniste produkty zbożowe.

Witaminy antyoksydacyjne

Dieta osób z chorobą Hashimoto powinna pokrywać zapotrzebowanie na witaminy antyoksydacyjne (witaminy A,C,E). Przeciwdziałają one wolnym rodnikom i łagodzą stres oksydacyjny będący czynnikiem niszczącym komórki tkanki tarczycowej. Produktami, które należy zatem uwzględnić w diecie są masło, żółtko jaj, wątróbka, czerwone i pomarańczowe, a także ciemnozielone warzywa, jak: marchewka, papryka, pietruszka, dynia, brokuły, pomidory, szpinak, pomarańcze, brzoskwinie, wiśnie. Witamina D ma również bardzo istotne znaczenie w przypadku chorób tarczycy na tle autoimmunologicznym. Dostępne badania wskazują na niedobór witaminy D u prawie 80% osób z chorobą Hashimoto. Zauważono także, że u osób badanych, im większy jest deficyt witaminy D tym stężenie hormonu TSH osiąga wyższą wartość. Do źródeł pokarmowych witaminy D należą ryby i oleje, a mniejsze ilości występują w produktach mlecznych (masło) i mięsie.

Substancje wolotwórcze, znane jako goitrogeny, mogą zaburzać w organizmie metabolizm jodu. W następstwie ich działania następuje zmniejszenie syntezy tyroksyny i przerost tarczycy. Występują w roślinach krzyżowych takich jak: brokuły, kalafior, kapusta biała, kapusta włoska, rzodkiewka, rzepa czy jarmuż. Wolotwórcze działanie wymienionych produktów jest tym silniejsze, im podaż jodu w diecie jest mniejsza. Obróbka termiczna wypływa na inaktywację tych substancji o ok. 30%, dlatego dozwolone jest spożycie tych produktów w umiarkowanej ilości, ponieważ dostarczają także innych, ważnych substancji odżywczych, jak składniki mineralne i witaminy.

Diety restrykcyjne w chorobie Hashimoto

Ze względu na podłoże immunologiczne choroby Hashimoto i toczący się stan zapalny w organizmie zastosowana dieta powinna mieć charakter przeciwzapalny i eliminujący potencjalne antygeny pokarmowe. Liczne badania naukowe dowodzą, iż zastosowanie diety bezglutenowej przynosi efekty w leczeniu Hashimoto. Gluten jest białkiem występującym w zbożach głównie pszenicy i ich pochodnych. W dietach restrykcyjnych wyklucza się także żyto, jęczmień i owies. Produktami naturalnie bezglutenowymi są: kukurydza, ryż, ziemniaki, soja, proso, tapioka, komosa ryżowa, amarantus, maniok, soczewica, fasola, sorgo. Zdarzają się również sytuacje gdy oprócz glutenu należy ograniczyć także nabiał, gdyż kazeina występująca w mleku może nasilać stan zapalny tarczycy, co w przypadku choroby Hashimoto nie jest wskazane. Istnieje na rynku jednak szereg zamienników które warto włączyć do jadłospisu m.in. mleka roślinne (kokosowe, migdałowe, sojowe, jaglane, ryżowe).

Uwaga na “cudowne” metody leczenia pojawiające się w Internecie

Dieta bezglutenowa, jak każda dieta eliminacyjna, wymaga dużej rozwagi przy komponowaniu jadłospisu gdyż wykluczając z diety źródła glutenu (a więc pieczywo, kasze, makarony, ciasta, przekąski, produkty mączne) pozbawiamy organizm wielu witamin i składników mineralnych. Może to doprowadzić do niedoborów żywieniowych i pogorszenia naszego zdrowia jak i samopoczucia. Dlatego należy uważać na ‘cudowne’ metody leczenia pojawiające się w internecie, a decyzję o zastosowaniu diety bezglutenowej nie powinno się podejmować pod wpływem chwilowej mody.

Oczywiście jak w każdym przypadku nie można zapominać także o regularnej aktywności fizycznej, która w znacznym stopniu wspomaga dietoterapię. Do powstania otyłości czy nadwagi nie jest konieczne przekarmienie, czasem wystarczy bowiem eliminacja niezbędnego bodźca fizjologicznego, jakim jest systematyczny wysiłek fizyczny. Stosując dodatkowy wydatek energetyczny przykładowo w postaci biegu, 3 razy w tygodniu przez 30 min daje on sumę 1300 kcal/tydzień. W przeciągu roku możliwe jest wówczas obniżenie masy ciała o ok. 9 kg. Dodatkowymi korzyściami z wprowadzenia aktywności fizycznej jest przyrost masy mięśniowej oraz zwiększone tempo przemiany materii przez kolejnych kilka godzin po skończeniu ćwiczeń. Stanowi to dodatkowy wydatek energetyczny o wartości około 200-300 kcal tygodniowo.

Jeśli zdiagnozowano u Ciebie Hashimoto warto wybrać się do dietetyka w celu ustalenia prawidłowo zbilansowanej diety, która może pomóc w leczeniu. Ze względu na to, iż diety w tej chorobie są bardzo indywidualne, zaleca się wykonanie testów na nadwrażliwości pokarmowe, co pozwoli na odpowiednie dostosowanie diety. Plan aktywności fizycznej pozwoli pobudzić spowolniony chorobą metabolizm. Połączenie zdrowej diety dopasowanej do jednostki chorobowej z farmakoterapią i aktywnością fizyczną skutkują istotną poprawą kondycji zdrowotnej.

Aleksandra Radomska
dietetyk

 

Bibliografia:

• GUS. Stan zdrowia ludności Polski w 2004 roku. GUS, Warszawa 2006: 100–121
• Kivity S., Agmon-Levin N., Zisappl M. et al.: Vitamin D and autoimmune thyroid disease. Cellular&Molecular Immunology, 2011; 8: 243-257.
• Morawiec M., Kozłowska K.: Wpływ procesów technologicznych na zawartość tiocyjanów w warzywach. W: Toksykologia żywności., (red.) Brzozowska A., Wydaw. SGGW, Warszawa 2010: 54-59.
• Omelijaniuk W. i wsp.: Ocena sposobu żywienia pacjentek z chorobą Hashimoto. Wydaw. Bromat. Chem. Toksykol.- XLIV, 2011, 3: 428-433.
• Przybylik-Mazurek E., Hubalewska-Dydejczyk A., Niedoczynność tarczycy na tle autoimmunologicznym: Prace poglądowe.
• Stolińska H., Wolańska D.: Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy. Żywienie człowieka i Metabolizm, 2012, XXXIX, nr 3: 221-231.
• Tatoń J. i in.: Otyłość zespół metaboliczny. Wydaw. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
• Wądołowska L., Bandurska-Stankiewicz E.: Zasady żywienia w otyłości. Dieta ubogo energetyczna. W: Wybrane zagadnienia z dietetyki. Wydaw. UWM (wyd. II), Olsztyn 2002: 3-14.
• Zakrzewska E.,Zegan M., Michota-Katulska E., Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto.:Brom.Chem.Toksykol. XLVIII, 2015, 2, str. 117 – 127.
• Zieleniewski J.: Choroby tarczycy. W: Zarys endokrynologii klinicznej. (red.) Pawlikowski M. Wydaw. Lekarskie PZWL, Warszawa 1996: 68-99.