RZS – co jeść przy reumatoidalnym zapaleniu stawów?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS, gościec) to przewlekła choroba zapalna obejmująca nie tylko stawy, ale również narządy. W miarę postępu choroby dochodzi do niszczenia chrząstek, ścięgien, kości i więzadeł, czemu towarzyszy obrzęk, sztywność i ból. Przyczyny i mechanizm powstania RZS nie jest do końca poznany, przez co całkowite wyleczenie nie jest możliwe. Jaką rolę w tym wszystkim odgrywa dieta? Współczesne badania pokazują, że wiele pewne modyfikacje codziennego żywienia mogą zmniejszyć objawy reumatoidalnego zapalenia stawów. Jeżeli borykasz się z objawami RZS koniecznie przeczytaj artykuł.

Gościec należy do grupy chorób autoimmunologicznych, co oznacza, że układ odpornościowy uznaje własne tkanki za obce i je niszczy. Przyczyny RZS nie zostały do końca wyjaśnione, wiadomo jednak, że pewne czynniki zwiększają ryzyko powstawania choroby. Należą do nich:

• predyspozycje genetyczne – występowanie choroby u rodziców znacznie zwiększa ryzyko zachorowania u dzieci, jednak to nie sam czynnik genetyczny jest warunkiem uaktywnienia RZS,
• defekty układu immunologicznego – nadmierna aktywność układu odpornościowego i rozpoznawanie własnych tkanek jako obcych prowadzi do niszczenia stawów. Wpływ na układ immunologiczny ma zarówno styl życia, mikroflora jelitowa oraz geny.
• stres – u niektórych osób choroba rozpoczyna się po przeżyciu silnego stresu,
• płeć – na RZS częściej chorują kobiety,
• palenie papierosów – zwiększa ryzyko zachorowania oraz powoduje cięższy przebieg RZS,
• zakażenia – podejrzewa się, że niektóre bakterie oraz wirusy mogą być przyczyną procesów zapalnych w stawach.

W RZS można wyróżnić kilka charakterystycznych objawów. Choroba ta atakuje stawy symetrycznie – po obu stronach ciała, najczęściej są to stawy rąk i stóp, choć w miarę postępu kolejne stawy mogą zostać zaatakowane. Objawy zapalenia stawów obejmują: ból i sztywność (szczególnie po przebudzeniu się – tzw. sztywność poranna), obrzęk (spowodowany rozrostem błony maziowej i nadprodukcją płynu stawowego), tkliwość stawu na ucisk, ograniczoną ruchomość w stawie oraz deformację stawów (występuje po latach postępującej choroby).

Gdy gościec zostanie zdiagnozowany przez lekarza należy wprowadzić leczenie, które zatrzyma postęp choroby. Obecnie dostępne są leki niebiologiczne (syntetyczne) zatrzymujące proces niszczenie stawów oraz biologiczne, które hamują czynniki zaangażowane w proces zapalny.
Na początku leczenia oraz w zaostrzeniach stosowane są również glikokortykosteroidy, jednak z uwagi na wiele skutków ubocznych powinno się je stosować przez jak najkrótszy czas.
Sposób żywienia ma również ogromne znaczenie w procesie leczenia tej choroby, wiele badań naukowych pokazuje, że wprowadzenie substancji przeciwzapalnych i eliminacja prozapalnych z codziennej diety skutkuje zmniejszeniem objawów RZS.

Możliwe alternatywy żywieniowe w RZS

Dieta śródziemnomorska – oprócz tego, że jest rekomendowana pacjentom z chorobą niedokrwienną serca i miażdżycą, jest to dieta przeciwzapalna i bardzo skuteczna w łagodzeniu objawów gośćca. Jest to dieta obfitująca w kwasy tłuszczowe omega-3 (zawarte w tłustych rybach morskich, niektórych orzechach i olejach roślinnych) oraz antyoksydanty (zawarte w warzywach i owocach). Oliwa z oliwek, która jest rekomendowana w diecie śródziemnomorskiej zawiera substancję o nazwie oleocanthal, która zmniejsza stan zapalny oraz działa przeciwbólowo.

Dieta bezglutenowa – choć wyniki badań co do glutenu nie są jednoznaczne, wielu badaczy podkreśla, iż RZS współwystępuje z innymi chorobami autoimmunologicznymi, np. z celiakią. Gluten może być antygenem pokarmowym, który powoduje nadreaktywność układu odpornościowego. W różnych badaniach wskazuje się, że dieta bezglutenowa często powoduje zmniejszenie objawów u pacjentów z RZS.

Dieta wegańska – jej skuteczność w zmniejszeniu objawów zapalenia stawów przypisuje się dużej zawartości antyoksydantów, błonnika i pałeczek kwasu mlekowego (pochodzącego z fermentowanych warzyw) oraz potencjalnym zmianom w mikroflorze jelitowej. W 1 badaniu wykazano lepszą kontrolę objawów RZS już po miesiącu stosowania diety wegańskiej. Nie ma jednak wystarczających dowodów na całkowitą eliminację produktów mlecznych u osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Bardzo często w badaniach stosuje się jeszcze bardziej restrykcyjną dietę – wegańską bezglutenową i tutaj również pacjenci obserwują zmniejszenie bólu i obrzęku stawów w trakcie stosowania diety.

Wykluczenie warzyw psiankowatych – mimo, że dieta śródziemnomorska obfitująca w warzywa i owoce ma pozytywny wpływ na aktywność RZS, istnieją podejrzenia, że warzywa psiankowate tj. pomidor, papryka, bakłażan czy ziemniaki mogą pogarszać objawy zapalenia stawów. Nie ma jednak wiarygodnych badań, aby zakazać spożycia tych warzyw wszystkim chorującym. Wiele zależy jednak od indywidualnego przypadku choroby, można więc wykluczyć warzywa psiankowate na jakiś czas i obserwować czy rzeczywiście ich eliminacja powoduje zmniejszenie objawów.

Czy restrykcyjna dieta w RZS jest konieczna?

Oczywiście, że nie – nie każda chorująca osoba musi zastosować dietę bezglutenową czy wegańską, aby poprawić swoje funkcjonowanie podczas reumatoidalnego zapalenia stawów. Są to diety mocno ograniczające i nie każdy jest w stanie na nich wytrwać. Każdy natomiast może starać się, aby jego codziennie żywienie zawierało mniej substancji prozapalnych, a więcej substancji przeciwzapalnych. Można to osiągnąć przez:

• wprowadzenie większej ilości warzyw i owoców (szczególnie w postaci surowej), należy wybierać owoce i warzywa o intensywnych kolorach (buraki, marchew, brokuł, mango, papryka),
• wprowadzenie produktów bogatych w kwasy tłuszczowe omega – 3 (łosoś, śledź, makrela, olej lniany, orzechy włoskie, pestki dyni),
• unikanie smażenia i tradycyjnego pieczenia (powodują powstanie substancji prozapalnych) oraz wprowadzenie dań gotowanych na parze lub w garnku, duszonych, pieczonych w folii lub woreczku foliowym
• ograniczenie spożycia mięsa, nabiału i jaj (zawierają kwas arachidonowy, który działa prozapalnie),
• wprowadzenie suplementacji witaminy D, która wpływa na układ odpornościowy oraz na kości i stawy,
• ograniczenie produktów typu fast-food oraz słodyczy, które również działają prozapalnie.

Natalia Bobowik
dietetyk

Bibliografia:

• Sales C, Oliviero F, Spinella P: “Role of omega-3 polyunsaturated fatty acids in diet of patients with rheumatic diseases”. Reumatismo. 2008 60(2):95-101. Review. Italian. PubMed PMID: 18651052.
• Tedeschi SK, Costenbader KH: “Is There a Role for Diet in the Therapy of Rheumatoid Arthritis?” Curr Rheumatol Rep. 2016 18(5):23. Review. PubMed PMID: 27032786.
• Reumatoidalne zapalenie stawów
• Produkty żywnościowe pomocne w reumatoidalnym zapaleniu stawów