Cierpisz na biegunki? Poznaj przyczyny tych dolegliwości!

Biegunki są uciążliwymi dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, które obniżają jakość życia. Objawiają się zwiększoną częstotliwością wypróżnień, powyżej 3 na dobę. Często są bagatelizowane, zarówno przez pacjentów jak i przez lekarzy. Przewlekłe biegunki mogą skutkować odwodnieniem oraz zaburzeniami elektrolitowymi, dlatego tak ważne jest zapanowanie nad tą dolegliwością. W przeciwieństwie do zaparć, przyspieszony pasaż jelitowy rzadko spowodowany jest nieprawidłową dietą. W większości przypadków biegunki to skutek schorzeń w obrębie jelit, antybiotyków lub silnego stresu.

Duże znaczenie ma również skład oraz różnorodność mikroflory jelitowej. Niekorzystna zmiana składu mikroflory jelitowej charakteryzująca się zwiększeniem liczby mikroorganizmów potencjalnie chorobotwórczych a zmniejszeniem tych korzystnych, nazywana dysbiozą, może powodować zaburzenia pracy przewodu pokarmowego. Jednak w momencie pojawienia się wybranej choroby jelit odżywianie ma ogromny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie tego narządu. W takich sytuacja dieta oparta o produkty przetworzone, cukier i tłuszcze nasycone spowoduje zdecydowane pogorszenie stanu jelit. Choroby jelit są bardzo „wymagające” i nie zawsze żywienie oparte o piramidę zdrowego żywienia jest wystarczające. Docelowy wybór metody żywienia zależy od przyczyny występujących dolegliwości. Jest kilka zalecanych sposobów, które zminimalizują biegunki.

Do najczęstszych przyczyn biegunek należą infekcje, antybiotyki, podróże (tzw. biegunka podróżnych) oraz konkretne choroby układu pokarmowego jak np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy zespół jelita drażliwego. Biegunki są charakterystyczną dolegliwością osób z zespołem krótkiego jelita. Jest on diagnozowany u osób, którym przez liczne operacje w obrębie jelit pozostał maksymalnie jeden metr jelit. W większości przypadków defekacja nie jest bolesna. Jednak nie jest to reguła. W zespole jelita drażliwego wypróżnienie jest związane z silniejszym bólem, który ustępuje po defekacji.

O czym pamiętać przy biegunce?

Biegunka występuje w towarzystwie zbyt szybkiej i nieprawidłowej pracy jelit. Istotnym i niekorzystnym skutkiem zbyt częstych wypróżnień może być odwodnienie oraz zaburzenia wodno-elektrolitowe. Wraz z kałem tracisz głównie sód i potas. Gwarantują one prawidłową pracę organizmu oraz wielu narządów, w tym mięśni oraz serca. Podczas biegunki pamiętaj o prawidłowym nawodnieniu organizmu. Pierwszym wyborem powinny być specjalne środki nawadniające z dużą ilością związków mineralnych. Dzięki temu organizm nie otrzyma zbyt dużej ilości wody, która mogłaby dodatkowo przyspieszyć pracę jelit. Zostanie dostarczona odpowiednia podaż elektrolitów zapewniających wyrównanie gospodarki wodno-elektrolitowej. W przypadku biegunek przewlekłych do nawodnienia stosuj wodę mineralną.

Czy styl życia może wpływać na biegunki lub luźniejszą konsystencję stolca?

Można wyróżnić kilka przyczyn związanych ze stylem życia, które mają wpływ na nadmierne przyspieszenie pasażu jelitowego:

• Dieta bogatoresztkowa. Nadmiar błonnika, podobnie jak jego niedobór może niekorzystnie wpłynąć na pracę przewodu pokarmowego. Duża ilość tego składnika pokarmowego znacznie przyspiesza pasaż jelitowy.
• Intensywny wysiłek fizyczny. Treningi wytrzymałościowe, lub o bardzo wysokiej intensywności mają niekorzystne działanie na cały układ pokarmowy. Powodują uszkodzenie jelit, niedokrwienie, wzrost stanu zapalnego w tym narządzie a czasem nawet dysbiozę mikroflory. Skutki długotrwałych i wyczerpujących treningów mogą być przewlekłe. Grożą trwałym uszkodzeniem tego narządu, głównie spowodowanym częstym i długim niedokrwieniem. Intensywny wysiłek fizyczny wpływa na zmiany nie tylko dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Uszkodzeniu może ulec każdy odcinek. Bardzo częstą dolegliwością jest refluks żołądkowo-przełykowy.
• Alkohol. Powoduje on wydzielanie wielu hormonów, także tych odpowiedzialnych za jego działanie moczopędne. Wpływa nie tylko na układ moczowy, ale również na układ pokarmowy. Alkohol przyspiesza pasaż jelitowy, a spożywany często i w nadmiernych ilościach może powodować odwodnienie oraz zaburzenia elektrolitowe poprzez częste wypróżnienia i luźniejszą konsystencję stolca.
• Żywność przetworzona. Jedzenie takie jak fast-foody zawsze oddziałuje niekorzystnie na układ pokarmowy. Jest to bardzo indywidualne czy jego efektem będą wzdęcia i zaparcia czy biegunki lub luźniejsza konsystencja stolca.

Celiakia

Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną, w której dochodzi do niszczenia kosmków jelitowych pod wpływem alergenu jakim jest gluten. To białko, które u zdrowej osoby nie wykazuje żadnego szkodliwego wpływu. Kosmki jelitowe odpowiadają za wchłanianie składników pokarmowych do organizmu. Kiedy ulegają zniszczeniu pokarm nie zostaje prawidłowo przyswojony co skutkuje biegunkami.  Jest to stan grożący odwodnieniem oraz niedożywieniem. Jedyną formą leczenia celiakii jest dietoterapia. Dieta bezglutenowa to aktualnie jedyna możliwość pozwalającą na normalne funkcjonowanie chorych. Niestety gluten jest obecny w bardzo wielu produktach i czasem wykluczenie “widocznych” źródeł glutenu, jak produkty zbożowe może okazać się niewystarczające. Celiacy są grupą bardzo wrażliwą na ten alergen i nawet śladowe ilości mogą być niebezpieczne i wywołać dolegliwości w postaci np. biegunek. Ten składnik może być obecny w wielu produktach, nazywanych utajonymi źródłami glutenu. Należą do nich m.in. wędliny czy sosy. Z tego względu chorzy na celiakię powinny zawsze czytać skład produktów. Najlepszym wyjściem jest wybór tych z symbolem przekreślonego kłosa.

Biegunki w przebiegu chorób jelit

Główne rozróżnienie biegunek zależy od ich pochodzenia. Biegunki funkcjonalne obejmują zespół jelita drażliwego, a wypróżnieniu towarzyszy ból. W przypadku biegunek organicznych taka dolegliwość nie występuje. Diagnozę przewlekłych biegunek, którym nie towarzyszą objawy takie jak krwawienie z przewodu pokarmowego, gorączka czy zmniejszenia masy ciała, przeprowadza się stosując Kryteria Rzymskie IV. Opisywane są jako:

nawracający ból brzucha występujący średnio przez co najmniej 1 dzień w tygodniu przez ostatnie trzy miesiące, który spełnia co najmniej 2 z poniższych kryteriów:

• jest związany z wypróżnieniem
• jest związany ze zmianą konsystencji stolca
• jest związany ze zmianą częstości wypróżnień

Jeśli u pacjenta występują objawy alarmowe przeprowadzana jest dalsza diagnostyka. Przyczynami biegunek mogą okazać się nieswoiste choroby zapalne jelit. Zalicza się do nich choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego.  Te choroby mogą wykazywać bardzo ciężki przebieg i często konieczne są operacje, które kończą się wycinkiem części jelita. Czasem takich operacji musi być kilka, a to może skutkować powstaniem zespołu krótkiego jelita. 

Dietoterapia

Jest wiele możliwych dietoterapii w biegunkach, jednak wszystkie te metody łączy lekkostrawność posiłków. Istotne jest, aby jadłospis był zbilansowany oraz posiadał produkty nieprzetworzone, o niższej zawartości błonnika pokarmowego nierozpuszczalnego.

Dieta BRAT

Oparta jest na czterech głównych produktach: banany (banana), ryż (rice), jabłka pieczone (apple) i pieczywo pszenne (toast). Jest dietą zapierającą. Największe zastosowanie ma wśród osób, które w wyniku powikłań śródoperacyjnych lub z innych przyczyn musiały mieć wyłonioną stomię na jelicie. Jest to przetoka jelitowa (nazywana też sztucznym odbytem), która została wytworzona jako celowe połączenie światła narządu (jelita) ze skórą. W zależności od miejsca wyłonienia stomii konieczna jest dieta mniej lub bardziej zapierają i z większym lub mniejszym ograniczeniem płynów. Im dalej na długości jelita jest stomia, tym ograniczenia są mniejsze. Wiąże się to z faktem, że w końcowych odcinkach (głównie w jelicie grubym) wchłaniana jest woda. Kiedy stomia jest wyłoniona przed odcinkiem jelita grubego (na jelicie cienkim), płyny w dużej części nie zostają wchłonięte i są kierowane do stomii. W takich wypadkach należy mocno ograniczyć płyny – do litra na dobę. Oprócz czterech głównych produktów, na których opiera się dieta BRAT, wykorzystywane są także inne lekkostrawne oraz te o właściwościach zagęszczających stolec. Zaliczyć do nich można błonnik pokarmowy we frakcji rozpuszczalnej obecny np. w pieczonych jabłkach czy rozgotowanych płatkach owsianych.  Głównym źródłem białka w tej diecie jest chude i lekkostrawne mięso, np. pierś z kurczaka oraz niefermentowany nabiał. Kefiry czy jogurty mogą dodatkowo przyspieszać pasaż jelitowy, dlatego nie są polecane osobom cierpiącym na przewlekłe biegunki. Tłuszcze powinny pochodzić ze źródeł roślinnych oraz być podawane bez uprzedniej obróbki termicznej. Do produktów bogatych w tłuszcze roślinne należą oleje, orzechy, nasiona, pestki czy awokado.  Prawidłowo prowadzona dieta BRAT może znacznie poprawić jakość życia nie tylko osobom cierpiącym na przewlekłe biegunki, ale również tym posiadającym stomię jelitową.

Dieta low-FODMAP

Ten sposób odżywiania jest uniwersalny zarówno w stosunku do biegunek, jak i do wzdęć czy zaparć. Polega on na wyeliminowaniu z jadłospisu krótkołańcuchowych (budową chemiczną) węglowodanów oraz polioli fermentujących w jelitach. Do tej drugiej grupy zaliczają się substancję kończące swoją nazwą na –ol, czyli m.in. popularny ksylitol oraz erytrytol, ale również te występujące w większej ilości z warzywach czy owocach, jak sorbitol.  Zasada działania diety low-FODMAP opiera się na założeniu, że ta nadmierna fermentacja powoduje dolegliwości przewodu pokarmowego w obrębie jelit. Wykazano, że dieta low-FODMAP polepsza jakość życia wśród osób, które ją stosują. Ma to związek z unormowaniem pracy przewodu pokarmowego, zmniejszeniem ilości biegunek, wzdęć, zaparć oraz bólów brzucha. Prawdą jest, że dieta low-FODMAP w większości przypadków jest skuteczna i pozwala osiągnąć zamierzony cel w postaci unormowania pracy przewodu pokarmowego. Jednak jest bardzo restrykcyjna i wyklucza wiele grup spożywczych. Dla niektórych jest również bezglutenowa, co pociąga za sobą kolejne zagrożenia. Pamiętaj, że dieta low-FODMAP eliminuje węglowodany a nie gluten, który jest białkiem. Produkty zawierające gluten, takie jak przetwory pszenne, są również bogate w FODMAP. Wiele wykluczeń jakie wprowadza ta dieta może być niebezpiecznych dla organizmu. Dotyczy to głównie niedoboru witamin z grupy B, w szczególności B1 oraz wielu mikroelementów obecnych w wykluczanych zbożach. Ponadto, już 48 godzin stosowania diety low-FODMAP może niekorzystnie wpłynąć na różnorodność i skład mikrobiomu jelitowego. Można zauważyć zwiększoną liczebność bakterii potencjalnie chorobotwórczych i tych wydzielających związki prozapalne, a zmniejszoną tych komensalnych o działaniu wspierającym nie tylko pracę jelit, ale całego układu odpornościowego. 

Probiotykoterapia

Probiotyki to żywe mikroorganizmy podawane w ilości minimum 106 w jednej dawce. Wykazują one zdolność do korzystnych modyfikacji mikroflory bakteryjnej jelit. Probiotyki są wykorzystywane w leczeniu biegunek. Ich zastosowanie ma największe znaczenie w biegunkach ostrych. W zależności od typu biegunek stosowane są różne szczepy bakteryjne.

• Biegunka poantybiotykowa 

Antybiotyki są najczęściej przepisywanymi lekami w Europie dla dzieci i młodzieży poniżej 18 r.ż. Ich silne działanie wpływa na jelita oraz obecną w nich mikroflorę. Te leki zaburzają integralność bariery jelitowej i pozwalają przenikać antygenom – szkodliwym cząsteczkom, które dostaną się do przewodu pokarmowego z jedzeniem, a stamtąd do krwiobiegu. Antybiotyki mogą trwale  zniszczyć naturalną mikroflorę i jelita, gdzie skumulowana jest większość całego układu odpornościowego. Biegunka poantybiotykowa może być wywołana przez różne mechanizmy: bezpośrednio toksyczny wpływ antybiotyków na jelito, zmienioną funkcję trawienną jelit lub obniżenie stężeń komensalnych bakterii jelitowych i przerost mikroorganizmów chorobotwórczych.  Stosowanie probiotyków w biegunce poantybiotykowej opiera się na hipotezie, że jest ona spowodowana dysbiozą wywołaną przez te leki. Skuteczność działania probiotyków po części potwierdza tę hipotezę. Istnieje kilka konkretnych szczepów mikroorganizmów przebadanych pod kątem skrócenia czasu biegunek poantybiotykowych. Ich stosowanie i dawkowanie ustala lekarz. Do tych drobnoustrojów zaliczają się:

• Lactobacillus rhamnosus GG
• Saccharomyces boulardii 
• Lactobacillus Reuteri
• Lactobacillus plantarum DSM 9843 (LP299V)
• Połączenie Bifidobacterium lactis i Streptococcus thermophilus 

Ponadto, mikrobiotę jelitową możesz wspomagać naturalną żywnością, tzw. probiotyczną. Zaliczają się do niej fermentowane produkty mleczne oraz kiszonki. Korzystnie działają samodzielne przygotowywane jogurty probiotyczne przy użyciu mleka oraz kultur bakteryjnych.

• Ostra biegunka infekcyjna

W tym przypadku probiotyki przynoszą największą korzyść. Najczęstszą przyczyną ostrej zakaźnej biegunki jest zakażenie szpitalne lub np. rotawirusowe. Probiotyki działają w różny sposób, bezpośrednio i pośrednio, na warstwie śluzowej jelita oraz w mikrośrodowisku. Efektem tych zmian jest działanie przeciwbiegunkowe. Probiotyki zapewniają również drugą linię obrony za pomocą mechanizmów pośrednich, takich jak wzmacnianie szczelności bariery jelitowej.  Do mikroorganizmów wykorzystywanych w leczeniu lub profilaktyce ostrych biegunek infekcyjnych należą:

• Bifidobacterium bifidum
• Lactobacillus rhamnosus GG
• Saccharomyces boulardii
• Lactobacillus acidophilus
• Bacillus clausii

Domowe sposoby na biegunkę

Wśród produktów spożywczych wykorzystywanych na co dzień możesz odnaleźć również te, które pomogą  zmniejszyć dolegliwości żołądkowo-jelitowe w postaci biegunki. Należą do nich:

• Mielone siemię lniane – zmielone siemię, w przeciwieństwie do całych ziarenek, wypijane w postaci “papki” ma działanie zagęszczające stolec. W konsekwencji powoduje to wolniejszy pasaż treści pokarmowej przez jelita oraz mniejszą częstotliwość wypróżnień
• Czarna herbata – w szczególności jej mocny napar ma działanie zapierające
• Napar z czarnych jagód – domowy sposób wykorzystywany już od wielu pokoleń. Wykazuje działanie zapierające
• Pektyny – czyli związki żelujące występujące w roślinach. Znajdują się w niektórych owocach jak jabłka, czereśnie czy pomarańcze. Najwięcej pektyn zawierają wytłoki jabłek. Podobnie jak zmielone siemię lniane wykazują działanie zagęszczające stolec oraz zwalniające pasaż jelitowy
• Korzystne działanie wykazują produkty takie jak kisiele, galaretki, gotowane ziemniaki, marchew czy gorzka czekolada

Podsumowanie

Biegunki są dolegliwościami bardzo obniżającymi jakość życia. Ich przyczyna w większości przypadków jest poważniejsza. Prawidłowe odżywianie, które będzie dostosowane indywidualnie jest bardzo dobrą terapią i może znacząco zmniejszyć częstotliwość wypróżnień, a tym samym poprawić jakość życia.

Bibliografia:

• Bandsma R. i wsp., Persistent Diarrhoea: Current Knowledge and Novel Concepts, Paediatr Int Child Health, 2019
• Fox M i wsp., Can Probiotic Yogurt Prevent Diarrhoea in Children on Antibiotics? A Double-Blind, Randomised, Placebo-Controlled Study, BMJ Open, 2015
• Ianiro G i wsp., Bacillus clausii for the Treatment of Acute Diarrhea in Children: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials, Nutrients, 2018
• Mantegazza C i wsp., Probiotics and antibiotic-associated diarrhea in children: A review and new evidence on Lactobacillus rhamnosus GG during and after antibiotic treatment, Pharmacological Research, 2018
• Szajewska H., Kołodziej M., Systematic Review With Meta-Analysis: Saccharomyces Boulardii in the Prevention of Antibiotic-Associated Diarrhoea, Aliment Pharmacol Ther, 2015
• Vecchio A. i wsp., Acute Infectious Diarrhea, Adv Exp Med Biol, 2019
• Zahedi M.J.i wsp., Low Fermentable Oligo-Di-Mono-Saccharides and Polyols Diet Versus General Dietary Advice in Patients With Diarrhea-Predominant Irritable Bowel Syndrome: A Randomized Controlled Trial, J Gastroenterol Hepatol., 2018
• Zhan Y. i wsp., Is a Low FODMAP Diet Beneficial for Patients With Inflammatory Bowel Disease? A Meta-Analysis and Systematic Review, Clin. Nutr., 2018