Jedną z chorób, stanowiącą najczęstszą przyczynę niedoczynności tarczycy wśród kobiet w wieku rozrodczym, jest Hashimoto. Wiadomo, że może ona wpływać na sam przebieg ciąży oraz zwiększone ryzyko powikłań poporodowych. Z tego powodu tak istotne jest leczenie niedoczynności tego gruczołu w ciąży, zarówno poprzez stosowanie leków, jak i włączanie do swojej diety produktów będących dobrymi źródłami jodu, żelaza, cynku i selenu, które znacząco wspomagają prawidłowe funkcjonowanie tarczycy.
Fizjologia tarczycy w ciąży
Ciekawą i ważną kwestią jest praca tarczycy kobiet ciężarnych. Sama ocena funkcji tarczycy w ciąży stanowi duże wyzwanie, głównie ze względu na naturalne zmiany w wydzielaniu hormonów tego gruczołu. W trakcie ciąży fizjologicznie wzrasta poziom gonadotropiny kosmówkowej (hCG) – hormonu wydzielanego przez rozwijające się łożysko. Konsekwencją podwyższonego poziomu hCG jest spadek stężenia TSH (tyreotropiny – hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową, a oddziaływującego bezpośrednio na tarczycę). Niekiedy obserwowany jest także wzrost poziomu hormonów wydzielanych przez samą tarczycę (fT3 oraz fT4). Co ciekawe, powyższe parametry poza okresem ciąży stanowiłyby podstawę do diagnostyki w kierunku nadczynności tarczycy. W wyniku zmian w funkcji nerek u kobiet ciężarnych dochodzi również do zwiększonego wydalania jodu wraz z moczem, dlatego tak ważna jest odpowiednia podaż tego pierwiastka wraz z dietą w okresie ciąży.
Czy choroba Hashimoto jest przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę?
Absolutnie nie! Prawdą jest jednak, że nieprawidłowo leczona i niewyrównana choroba Hashimoto, idąca w parze ze znaczną niedoczynnością tarczycy, może istotnie obniżać płodność, wpływając m. in. na zaburzenia cyklu owulacyjnego u kobiet i utrudniając w ten sposób zajście w ciążę.
Czy choroba Hashimoto może zatem stanowić jakiekolwiek ,,zagrożenie’’ dla rozwijającego się płodu?
Na to pytanie musimy niestety odpowiedzieć twierdząco. Również w tym przypadku – nieleczona i nieprawidłowo wyrównana choroba tarczycy, może zwiększać ryzyko spontanicznego poronienia, porodów przedwczesnych i martwych. Ponadto, niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko odklejenia się łożyska, wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu czy zaburzonego rozwoju tkanki nerwowej mózgu płodu. Z kolei, patrząc długofalowo, nieleczona choroba tarczycy matki może, w nielicznych przypadkach, przyczynić się do rozwoju wrodzonej niedoczynności tarczycy u jej dziecka.
Stosowanie L – tyroksyny w ciąży – zalecenia medyczne
Aby zrozumieć sens stosowania leków na niedoczynność tarczycy w ciąży, należałoby najpierw wyjaśnić czym jest L- tyroksyna.
L – tyroksyna, czyli lewoskrętna tyroksyna to syntetyczny związek stosowany w leczeniu niedoczynności tarczycy, także w przebiegu choroby Hashimoto. Występuje w preparatach farmaceutycznych między innymi pod nazwą: Euthyrox, Letrox czy Eltroxin. W świetle obecnej wiedzy medycznej nie ma żadnych przeciwwskazań do stosowania tego leku przez kobiety ciężarne. Wręcz przeciwnie, leczenie niedoczynności tarczycy za pomocą L – tyroksyny stanowi bardzo ważny i nieodłączny element całościowej terapii tego schorzenia w tak wyjątkowym stanie, jakim jest ciąża. Prawidłowe wyrównanie poziomu hormonów tarczycy zmniejsza ryzyko wielu powikłań okołoporodowych, o których wspomniano w poprzednim akapicie. Dawkę leku dobiera indywidualnie lekarz endokrynolog.
W ramach ciekawostki warto również wspomnieć, że stosowanie L – tyroksyny nie stanowi przeciwwskazania do karmienia piersią, dlatego nie ma konieczności rezygnacji z tej metody karmienia dziecka.
O czym powinny pamiętać ciężarne cierpiące na chorobę Hashimoto? – rola diety
Prawidłowy sposób odżywiania odgrywa istotną rolę we wspomaganiu leczenia choroby Hashimoto. Dieta przyszłych mam powinna opierać się o zalecenia zawarte w Piramidzie Zdrowego Żywienia i uwzględniać szczególne zalecenia skierowane do osób z niedoczynnością tarczycy. Dodatkowo, kobiety ciężarne powinny dbać o podaż wraz z dietą takich składników, jak: jod, żelazo, cynk i selen, a także witaminy D, witamin antyoksydacyjnych (A,C,E) oraz wapnia.
Rola jodu, żelaza, cynku i selenu
W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: ,, Jak powinna wyglądać dieta w chorobie Hashimoto’’ można natknąć się na wiele informacji dotyczących wpływu odpowiedniej podaży jodu, żelaza, cynku czy selenu wraz z dietą. Dlaczego przyszłe mamy zmagające się z chorobą Hashimoto także powinny pamiętać o spożywaniu dobrych źródeł tych składników pokarmowych?
W odpowiedzi na to pytanie przychodzi rola wspomnianych pierwiastków.
Jod wchodzi w skład hormonów tarczycy, stąd jego niepodważalny udział w prawidłowym funkcjonowaniu tego gruczołu. Ponadto, zapotrzebowanie na ten pierwiastek w ciąży znacząco wzrasta i wynosi 220 µg jodu na dobę, czyli o 70 µg więcej w porównaniu do okresu przed ciążą. Trzeba przyznać, że to całkiem spora różnica.
Do źródeł jodu w diecie należą przede wszystkim ryby takie, jak: dorsz, mintaj, halibut czy łosoś, ale również w mniejszym stopniu otręby pszenne, brokuły czy groch. Podstawowym źródłem tego składnika w diecie jest natomiast jodowana sól kuchenna.
Żelazo natomiast stanowi element enzymu – peroksydazy jodowej, która bierze udział w przemianach hormonów tarczycy. Niedobór tego składnika wpływa na zmniejszenie stężenia fT3 i fT4 oraz podwyższenie poziomu TSH, tym samym przyczyniając się do rozwoju niedoczynności tarczycy. Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży również wzrasta i wynosi ono 27 mg na dobę. Dobrymi źródłami żelaza w diecie są mięso, jaja, nasiona lnu, pestki dyni, otręby pszenne, ale także nasiona roślin strączkowych np. soja czy groch.
Cynk odgrywa istotną rolę w przemianach tyroksyny (T4) oraz trójjodotyroniny (T3). Trójjodotyronina zawiera także białka receptorowe posiadające w swojej cząsteczce cynk. Ponadto, cynk posiada właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne i korzystnie wpływające na odporność, co jest szczególnie istotne w przypadku choroby Hashimoto. Do dobrych źródeł tego składnika w diecie należą pełnoziarniste produkty zbożowe, takie jak: pieczywo czy razowe makarony oraz otręby pszenne, nasiona i kasza gryczana.
Z kolei selen jest składnikiem enzymu (dejodynazy), a także bierze udział w przemianach hormonów tarczycy do ich aktywnych form. Dodatkowo, składnik ten chroni tkankę tarczycy przed stresem oksydacyjnym i zmniejsza stan zapalny. Niskie stężenie selenu zwiększa ryzyko chorób tego gruczołu. Wśród głównych źródeł tego pierwiastka w diecie można wymienić ryby takie, jak: dorsz, halibut i łosoś ale również krewetki, orzechy brazylijskie, sezam i orzechy włoskie.
Produkty goitrogenne
Produkty goitrogenne, czyli wolotwórcze, to produkty, których składniki antyodżywcze łączą się z jodem, tym samym uniemożliwiając jego prawidłowe wykorzystanie do budowy hormonów tarczycy. Do produktów goitrogennych możemy zaliczyć m. in. brukselkę, kapustę, kalafior, brokuł, szpinak, jarmuż czy kalarepę. Błędem jest jednak całkowite wykluczanie tych produktów z diety kobiety ciężarnej cierpiącej na chorobę Hashimoto, ponieważ produkty te są źródłem wielu cennych składników mineralnych oraz witamin korzystnie wpływających na funkcjonowanie organizmu.
Odpowiednia obróbka termiczna oraz rozdrabnianie produktów goitrogennych przyczynia się do zmniejszenia w nich zawartości substancji antyodżywczych. Dodatkowo, warzywa w postaci mrożonej zawierają mniejsze ilości goitrogenów.
Z tego powodu umiarkowane spożycie wymienionych produktów, przy odpowiedniej podaży jodu wraz z dietą, nie powinno stanowić żadnego zagrożenia dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy.
Soja – wolno, czy nie wolno?
Kontrowersyjnym składnikiem diety osób z chorobą Hashimoto jest soja, której nadmierne spożycie może niekorzystnie wpływać na pracę tarczycy.
Soja zawiera izoflawonoidy – składniki, które działają hamująco na proces syntezy hormonów tarczycy, a co równie istotne ograniczają przyswajanie leku (L – tyroksyny). Ponadto, izoflawonoidy nie ulegają dezaktywacji (czyli unieczynnieniu) pod wpływem temperatury. Z tego powodu zaleca się ograniczenie soi i produktów sojowych w diecie osób z chorobą Hashimoto.
Czy istnieje zatem dobre rozwiązanie dla wegan i wegetarian cierpiących na niedoczynność tarczycy?
Białko sojowe stanowi niemałą część ich diety, dlatego zaleca się, aby nie spożywali oni soi i produktów sojowych na śniadanie (najlepiej do południa), ponieważ okres poranny jest zazwyczaj momentem przyjmowania leków na niedoczynność tarczycy.
Tabela produktów i składników pokarmowych zalecanych i przeciwwskazanych w chorobie Hashimoto
Podsumowanie
Choroba Hashimoto nie stanowi przeciwwskazania do zajścia w ciążę. Kobiety ciężarne zmagające się z tym schorzeniem powinny zwrócić szczególną uwagę na spożycie produktów będących dobrymi źródłami jodu, żelaza, cynku i selenu, ponieważ pierwiastki te mają niebagatelny wpływ na funkcjonowanie tarczycy. Przyszłe mamy nie powinny również rezygnować z leczenia za pomocą L – tyroksyny, której stosowanie umożliwia wyrównanie poziomu hormonów tarczycy oraz obniżenie ryzyka wystąpienia powikłań okołoporodowych związanych z nieleczoną niedoczynnością tego gruczołu.
Bibliografia:
- Hubalewska-Dydejczyk A., Bandurska-Stankiewicz E., Bar-Andziak E. i wsp.: Postępowanie w chorobach tarczycy u kobiet w ciąży, Endokrynologia Polska, 2011(62):362-381
- Syrenicz A., Syrenicz M., Sworczak K. i wsp.: Choroba Hashimoto i niedoczynność tarczycy w okresie rozrodczym – istotny problem dla kobiety i jej dziecka, Endokrynologia Polska, 2005(56):1008-1015
- Stolińska H., Wolańska D.: Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy, Żywienie Człowieka i Metabolizm, 2012 (39):221-231
- Liontiris M. I., Mazokopakis E. E.: a concise review of Hashimoto thyroditis (HT) and the importance of iodine, selenium, vitamin D and gluten on the autoimmunity and dietary management of HT patients. Points that need more investigation, Hellenic Journal of Nuclear Medicine, 2017;20(1):51-56
- Szostak – Węgierek D., Bednarczuk T., Respondek W.: Zasadność stosowania diety bezglutenowej w chorobie Hashimoto: stanowisko Grupy Ekspertów Sekcji Dietetyki Medycznej Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN), Postępy Żywienia Klinicznego, 2018 (14):33-47
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp.: Składniki mineralne w: Normy żywienia dla populacji Polski, red.: Jarosz M., Instytut Żywności i Żywienia, 2020: 277, 289