Czym jest przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)?
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) to przewlekłe schorzenie układu oddechowego, które utrudnia przepływ powietrza w płucach i powoduje problemy z oddychaniem. Choroba ta najczęściej rozwija się u palaczy tytoniu oraz osób narażonych na zanieczyszczenia powietrza i objawia się uporczywym kaszlem, dusznościami oraz obniżoną wydolnością oddechową. POChP jest schorzeniem postępującym i wymaga kompleksowego leczenia, w tym odpowiedniego stylu życia. Jednym z istotnych elementów wspierających terapię POChP jest dieta, ponieważ właściwe odżywianie pomaga utrzymać siły organizmu, wspomaga pracę mięśni oddechowych i może łagodzić niektóre objawy choroby.
POChP a masa ciała – dlaczego waga jest ważna?
W przebiegu POChP bardzo ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. Zarówno nadwaga, jak i niedowaga mogą negatywnie wpływać na przebieg choroby i samopoczucie pacjenta. Nadmierna masa ciała oznacza, że organizm musi dostarczyć tlen do większej ilości tkanki, co stanowi dodatkowe obciążenie dla układu oddechowego. Osoby z POChP i otyłością często odczuwają nasilone duszności nawet przy niewielkim wysiłku, ponieważ płuca muszą pracować intensywniej, by zapewnić utlenowanie całego ciała. Zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej może także ograniczać ruchy przepony i pogłębiać uczucie braku tchu.
Z drugiej strony niedobór masy ciała i niedożywienie są równie niebezpieczne. Niedowaga oznacza zbyt małą rezerwę energetyczną organizmu oraz często wiąże się z osłabieniem mięśni – w tym również mięśni oddechowych, które odpowiadają za sprawne oddychanie. U chorych na POChP z niedowagą występuje osłabienie siły mięśniowej i gorsza tolerancja wysiłku. Osłabienie organizmu może prowadzić do częstszych infekcji, wolniejszej rekonwalescencji oraz ogólnego pogorszenia jakości życia.
Dlatego celem żywienia przy POChP jest osiągnięcie i utrzymanie prawidłowej masy ciała (BMI w granicach 18,5–24,9). Dla osób z nadwagą wskazane jest stopniowe, zdrowe odchudzanie pod kontrolą specjalisty, tak aby redukować głównie tkankę tłuszczową, a nie mięśnie. U osób z niedowagą konieczne bywa zwiększenie kaloryczności diety i wzbogacenie jej w produkty wysokoodżywcze, by zyskać energię i odbudować siłę mięśni. W obu przypadkach pomocna jest konsultacja z dietetykiem, który pomoże dostosować dietę do indywidualnych potrzeb pacjenta. Odpowiednia waga ciała przy POChP poprawia wydolność oddechową, wzmacnia odporność oraz może przełożyć się na lepsze rokowanie i komfort codziennego życia.
Co jeść przy POChP – zalecane produkty i składniki odżywcze
Odpowiednio zbilansowana dieta przy POChP odgrywa istotną rolę we wspomaganiu leczenia. Jadłospis chorego powinien być urozmaicony i dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych, jednak z uwzględnieniem pewnych modyfikacji wynikających ze specyfiki choroby. W przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc specjaliści radzą, by więcej kalorii pochodziło z tłuszczów, a mniej z węglowodanów. Dlaczego? Tłuszcze są najbardziej kalorycznym składnikiem diety i ich metabolizm wymaga mniej tlenu oraz wytwarza mniej dwutlenku węgla niż trawienie dużych ilości cukrów. Dzięki temu dieta bogatsza w zdrowe tłuszcze może nieco odciążyć układ oddechowy. Oczywiście nie chodzi o to, by spożywać tłuste potrawy typu fast-food, lecz wybierać zdrowe tłuszcze. Do codziennego menu warto włączyć oliwę z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, orzechy, migdały, pestki oraz awokado. Tłuszcze te dostarczają nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6, które mają działanie przeciwzapalne i wspierają organizm. Szczególnie kwasy omega-3 (obecne m.in. w tłustych rybach morskich takich jak łosoś, makrela, sardynki) pomagają zmniejszać stan zapalny w drogach oddechowych i wspierają pracę płuc.
Kolejnym ważnym elementem diety jest pełnowartościowe białko. Osoby z POChP powinny zadbać o odpowiednią podaż białka, ponieważ jest ono budulcem mięśni – w tym mięśni oddechowych – oraz wspomaga regenerację organizmu i układu odpornościowego. Diety ubogie w białko sprzyjają utracie masy mięśniowej i mogą prowadzić do osłabienia siły oddechu. Każdy posiłek powinien zawierać źródło białka: chude mięso (np. drób: kurczak, indyk), ryby, jaja, nabiał (mleko, jogurty naturalne, kefir, twaróg) lub w mniejszych ilościach rośliny strączkowe i produkty sojowe. W przypadku niedożywienia można sięgać po bardziej kaloryczne źródła białka, takie jak tłustszy nabiał (sery, jogurty pełnotłuste), masło orzechowe, odżywcze koktajle mleczno-owocowe z dodatkiem białka w proszku czy specjalne preparaty odżywcze dla chorych (po konsultacji z lekarzem). Natomiast przy potrzebie kontroli masy ciała (gdy występuje nadwaga) lepiej wybierać chudsze źródła białka i unikać nadmiaru tłuszczu zwierzęcego.
Węglowodany również są potrzebne, bo dostarczają energii, ale ich jakość i ilość mają znaczenie. Najlepiej sięgać po węglowodany złożone o niskim lub średnim indeksie glikemicznym: pełnoziarniste pieczywo, brązowy ryż, kasze (np. gryczana, jaglana), płatki owsiane, pełnoziarnisty makaron. Tego typu produkty uwalniają glukozę stopniowo, zapewniając stały dopływ energii, a jednocześnie dostarczają witamin z grupy B oraz błonnika. Błonnik pokarmowy pełni ważną rolę w diecie osób z POChP – usprawnia pracę jelit i zapobiega zaparciom, dzięki czemu pośrednio zmniejsza ryzyko wzdęć i dyskomfortu ze strony brzucha. Osoby z POChP powinny spożywać około 20–30 g błonnika dziennie z różnych źródeł. Znajdziemy go w pełnoziarnistych zbożach, orzechach, nasionach, a także w warzywach i owocach. Warto jednak zwiększać ilość błonnika stopniowo i pamiętać o piciu odpowiedniej ilości wody, aby uniknąć wzdęć.
Warzywa i owoce to podstawa zdrowej diety przy chorobach przewlekłych, w tym POChP. Dostarczają cennych witamin (jak A, C, E, K, foliany) i składników mineralnych (m.in. potasu, magnezu), a także antyoksydantów pomagających walczyć ze stanem zapalnym. Szczególnie warto sięgać po warzywa bogate w witaminę C i beta-karoten, które wspierają odporność i kondycję błon śluzowych dróg oddechowych: papryka czerwona i zielona, pomidory, marchew, dynia, buraki, zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, sałata). Spośród owoców warto sięgać po cytrusy (pomarańcze, grejpfruty), kiwi, jagody, maliny oraz owoce, które nie powodują wzdęć (np. banany, borówki). Owoce jagodowe dostarczają flawonoidów o działaniu przeciwzapalnym korzystnym dla płuc. Dobrym zwyczajem jest spożywanie surowych warzyw w postaci surówek lub koktajli, jednak osoby mające problemy ze wzdęciami mogą wybierać warzywa gotowane na parze lub pieczone, które są lżej strawne.
Nie można zapomnieć również o przyprawach i ziołach o prozdrowotnym działaniu. Szczególnie cenny jest imbir i kurkuma, znane z właściwości przeciwzapalnych i wspomagających układ oddechowy. Dodawanie startego imbiru czy szczypty kurkumy do potraw (np. zup, sosów, herbaty) może przynieść korzyści w postaci łagodzenia kaszlu i zmniejszenia stanów zapalnych w oskrzelach. Również czosnek i cebula zawierają substancje o działaniu przeciwbakteryjnym i mogą wspierać odporność dróg oddechowych – jeśli jednak surowa cebula lub czosnek powodują u kogoś dolegliwości trawienne, lepiej spożywać je w formie gotowanej lub w małych ilościach.
Warto podkreślić, że zalecany model żywienia dla osób z POChP ma wiele wspólnego z zasadami diety śródziemnomorskiej. Ten styl odżywiania, oparty na dużej ilości warzyw, owoców, ryb, oliwy z oliwek, orzechów oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych, uchodzi za działający przeciwzapalnie i korzystny dla zdrowia układu oddechowego. Badania sugerują, że osoby stosujące dietę śródziemnomorską rzadziej doświadczają zaostrzeń choroby, dlatego warto czerpać z niej inspirację, komponując codzienne menu przy POChP. Oczywiście, każda dieta powinna odpowiadać indywidualnym potrzebom pacjenta, ale ogólnie rzecz biorąc, odżywianie bogate w wartościowe składniki odżywcze, witaminy i minerały będzie najlepszym wsparciem dla osłabionych płuc.
Czego unikać w diecie przy POChP?
Tak jak ważne jest to, co warto jeść, równie istotne jest unikanie pokarmów i nawyków żywieniowych, które mogą nasilać dolegliwości przy POChP. Przede wszystkim osoby chore powinny wystrzegać się produktów powodujących wzdęcia i dyskomfort ze strony przewodu pokarmowego. Na czele listy znajdują się rośliny strączkowe (fasola, groch, bób, soczewica) oraz warzywa kapustne (kapusta, kalafior, brokuły, brukselka), które u wielu osób powodują nadmierne gazy. Wzdęcia unoszą przeponę ku górze, ograniczając przestrzeń dla płuc i utrudniając oddychanie, dlatego potrawy ciężkostrawne i wzdymające lepiej eliminować lub ograniczać do minimum. Jeśli ktoś nie chce całkowicie rezygnować z warzyw strączkowych (bo są przecież wartościowe), można spróbować spożywać je w małych porcjach, w formie przetartej (np. jako hummus z ciecierzycy) i zawsze dobrze ugotowane – to może zmniejszyć ich efekt wzdymający.
Nie należy spożywać dużych, obfitych posiłków naraz. Lepiej rozłożyć jedzenie równomiernie na kilka mniejszych dań w ciągu dnia niż objadać się do uczucia pełności. Przepełniony żołądek będzie uciskał przeponę i może wywołać nasilenie duszności oraz ogólne złe samopoczucie. Unikajmy więc przejadania się oraz łączenia wielu ciężkich dań w jednym posiłku (np. tłusty dwudaniowy obiad z deserem na raz). Zamiast tego lepiej zjeść jedno danie, a na deser pozwolić sobie później, jako osobny, lekki posiłek.
W diecie przy POChP warto ograniczyć produkty o wysokiej zawartości cukrów prostych i tzw. pustych kalorii. Słodycze, ciasta, słodzone napoje, cukierki czy wyroby cukiernicze nie wnoszą wartości odżywczej, a przyczyniają się do przybierania na wadze i wahnięć poziomu cukru we krwi. Nadmiar cukru w diecie może też zwiększać produkcję dwutlenku węgla w organizmie, co niekorzystnie wpływa na oddychanie. Z tego powodu szczególnie należy unikać słodzonych napojów gazowanych – dodatkowo zawierają one dwutlenek węgla, który rozciąga żołądek i może powodować odbijanie oraz wzdęcia. Lepiej gaszenie pragnienia powierzyć wodzie i herbatom ziołowym, a zamiast słodyczy sięgnąć po świeże owoce lub zdrowe przekąski (np. garść orzechów).
Należy również uważać na nadmiar soli i żywności wysoko przetworzonej. Bardzo słone potrawy, słone przekąski (chipsy, krakersy), dania typu fast food oraz gotowe produkty konserwowane (np. zupy w proszku, słone wędliny, dania instant) mogą sprzyjać zatrzymywaniu wody w organizmie i podwyższać ciśnienie krwi. U niektórych pacjentów z POChP (zwłaszcza w zaawansowanym stadium choroby lub przy współistniejącej niewydolności serca) występuje skłonność do obrzęków, dlatego lepiej nie dosalać potraw nadmiernie i unikać żywności przesyconej solą. Również alkohol warto znacznie ograniczyć lub wykluczyć – wysokoprocentowe trunki odwadniają organizm, osłabiają mięśnie i mogą wchodzić w interakcje z lekami przyjmowanymi przez chorych na POChP. Alkohol i ciężkostrawne zakąski często mu towarzyszące (smażone, tłuste dania) nie sprzyjają ani utrzymaniu prawidłowej masy ciała, ani sprawnemu oddychaniu.
Na koniec, warto wspomnieć o używkach i innych czynnikach drażniących. Absolutnie nie wolno palić papierosów – to właśnie dym tytoniowy jest główną przyczyną rozwoju POChP, a kontynuowanie palenia przy już zdiagnozowanej chorobie przyspiesza jej postęp. Dym (także z papierosów elektronicznych czy ogniska) oraz przebywanie w zadymionych pomieszczeniach podrażnia drogi oddechowe i niweczy korzyści płynące ze zdrowej diety. Choć rzucenie palenia to osobny temat, warto je tutaj podkreślić jako jeden z najważniejszych elementów poprawy rokowań. Unikajmy też w miarę możliwości wdychania innych substancji drażniących, jak silne opary chemiczne czy zanieczyszczone powietrze – choć nie są to kwestie dietetyczne, idą w parze z dbaniem o zdrowie płuc. Skupiając się na diecie, eliminujmy z talerza to, co może szkodzić lub utrudniać oddychanie, a efekty będą bardziej odczuwalne.
Praktyczne wskazówki żywieniowe dla chorych na POChP
Przy układaniu codziennego jadłospisu warto kierować się kilkoma praktycznymi zasadami, które ułatwią jedzenie i poprawią komfort oddychania:
- Jedz częściej, ale mniejsze porcje. Zamiast trzech dużych posiłków, lepiej spożywać 5–6 małych posiłków w ciągu dnia. Dzięki temu żołądek nie będzie zbyt wypełniony, co zapobiegnie uciskaniu przepony. Małe porcje są mniej męczące dla organizmu i nie powodują takiego uczucia ciężkości, więc oddychanie po posiłku jest łatwiejsze.
- Nie jedz bezpośrednio przed snem. Ostatni posiłek zjedz najpóźniej na 2–3 godziny przed położeniem się spać. Leżenie z pełnym żołądkiem utrudnia pracę przepony i sprzyja wystąpieniu duszności w nocy. Jeśli masz ochotę na późną przekąskę, wybierz coś lekkostrawnego i niezbyt obfitego.
- Spożywaj posiłki w spokojnym tempie. Jedz powoli, przeżuwaj dokładnie każdy kęs i staraj się nie mówić podczas jedzenia, aby nie połykać zbyt dużo powietrza. Pośpiech przy posiłku może prowadzić do zakrztuszenia lub połknięcia powietrza, co skutkuje wzdęciami. Jedząc wolniej, nie tylko ułatwiasz trawienie, ale też możesz lepiej kontrolować oddech w trakcie posiłku. Usiądź wygodnie w pozycji wyprostowanej przy stole – to zapewni płucom maksymalną przestrzeń do pracy podczas jedzenia.
- Zadbaj o odpowiednie nawodnienie. Pij regularnie wodę w ciągu dnia (około 1,5–2 litry, o ile lekarz nie zalecił inaczej). Dobre nawodnienie organizmu pomaga utrzymać drogi oddechowe nawilżone od środka i ułatwia odkrztuszanie zalegającej wydzieliny z płuc. Unikaj jednak popijania dużą ilością płynów tuż przed posiłkiem lub w trakcie, aby nie zapełniać nadmiernie żołądka – lepiej pić między posiłkami. Oprócz wody korzystne mogą być herbaty ziołowe (np. mięta, tymianek, anyż), które wspierają trawienie i łagodzą kaszel.
- Planuj posiłki i korzystaj z pomocy. Choroba płuc może powodować szybkie męczenie się, dlatego warto tak zorganizować przygotowywanie jedzenia, by nie odbierało Ci ono apetytu. Jeśli gotowanie Cię męczy, przygotuj większą porcję dania w lepszy dzień i podziel na kilka mniejszych posiłków do odgrzania. Możesz też skorzystać z pomocy bliskich przy zakupach czy gotowaniu, aby zachować siły na samo jedzenie. Staraj się jeść w dobrze przewietrzonym pomieszczeniu – duszna, gorąca kuchnia pełna zapachów może zmniejszać apetyt. Przed posiłkiem odpocznij chwilę, wyrównaj oddech. W razie zaleceń lekarskich korzystaj z tlenu podczas jedzenia (jeśli masz domowe leczenie tlenem, nie rezygnuj z aparatu na czas posiłku). Takie udogodnienia sprawią, że posiłek będzie przyjemniejszy i mniej męczący.
- Obserwuj swój organizm. Każda osoba może nieco inaczej reagować na poszczególne pokarmy. Zwracaj uwagę, po których daniach czujesz się dobrze, a które wywołują wzdęcia, zgagę czy inne dolegliwości. Unikaj tych składników, które Ci nie służą. Regularnie kontroluj też swoją wagę – nagłe chudnięcie lub przybieranie na wadze przy POChP to sygnały, że dieta wymaga korekty. W takiej sytuacji warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem. Pamiętaj, że odpowiednie odżywianie to element terapii POChP, który działa najlepiej w połączeniu z leczeniem farmakologicznym i ogólnie zdrowym trybem życia.
Powrót