Przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO) to zespół klinicznych objawów żołądkowo-jelitowych spowodowanych obecnością nadmiernej liczby bakterii w jelicie cienkim. Głównymi dolegliwościami towarzyszącymi temu zaburzeniu są wzdęcia, biegunki i ból brzucha. Ze względu na niespecyficzne objawy diagnostyka jest utrudniona a częstość występowania SIBO nie do końca poznana, jednak szacuje się że jest to ok 20% populacji. Ważnym elementem terapii jest antybiotykoterapia, która pozwoli zmniejszyć liczebność bakterii w jelicie cienkim oraz dieta, która potrafi znacznie poprawić jakość życia pacjentów poprzez zminimalizowanie dolegliwości żołądkowo-jelitowych.
SIBO a mikroflora jelitowa
Przewód pokarmowy zdrowej osoby zawiera średnio ok. 10¹¹ bakterii w 1g treści jelitowej, przy czym jest ona różna w jego poszczególnych odcinkach – w żołądku jest ich stosunkowo mało i zwiększa się w stronę jelita grubego. Prawidłowo zróżnicowana mikrobiota jelitowa pełni wiele ważnych funkcji. Należy do nich m.in. stymulacja układu odpornościowego, synteza niektórych witamin z gr. B oraz wit. K czy produkcja krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), takich jak maślan. Pełnią one rolę ochronną dla błony śluzowej jelit, są składnikiem energetycznym dla komórek jelitowych (kolonocytów) oraz wykazują działanie przeciwzapalne. SCFA powstają poprzez rozkład niestrawnych węglowodanów, takich jak błonnik. To właśnie ta nadmierna fermentacja w sytuacji przerostu bakteryjnego powoduje dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Należą do nich gazy w jelitach czy zaburzone ruchy perystaltyczne objawiające się jako zaparcia lub biegunki.
Ze względu na mnogie funkcje spełniane przez bakterie jelitowe SIBO nie jest związane wyłącznie z dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi. W przypadku bakteryjnego przerostu jelita cienkiego jedynym objawem mogą być problemy skórne, w tym alergie czy trądzik różowaty. Ponadto zmęczenie, ból stawów, niedożywienie (spowodowane biegunkami lub brakiem apetytu) czy depresja to również jedne z objawów SIBO.
Co sprzyja rozwojowi SIBO?
Jedną z głównych przyczyn rozwoju SIBO jest nadmierne stosowanie leków na zgagę, czyli „odkwaszających”. Są to tzw. inhibitory pompy protonowej (IPP). Należą one do najczęściej stosowanych leków w schorzeniach przewodu pokarmowego. Przewlekłe stosowanie IPP prawie całkowicie znosi ochronne działanie bariery niskiego pH w żołądku, powodując zaburzenia ilościowe i jakościowe mikroflory jelitowej. Może to prowadzić do rozwoju zespołu rozrostu bakteryjnego (czyli SIBO), powstania objawów zespołu jelita nadwrażliwego, wzrostu podatności na zakażenia jelitowe oraz przepuszczalności jelitowej. IPP są lekami w większości sprzedawanymi bez recepty co może być powodem ich nadmiernego spożycia przez osoby, które nie zdają sobie sprawy jakie te leki mogą wywołać konsekwencje.
Kolejną ważną przyczyną rozwoju rozrostu bakteryjnego są antybiotyki. Niestety często są one przepisywane na przeziębienia i zwykłe choroby wirusowe. Antybiotyki jednak nie potrafią zwalczać wirusów, są to preparaty przeznaczone do leczenia schorzeń bakteryjnych. Z tego względu przyjmowanie ich przy każdym przeziębieniu znacząco wpłynie na mikroflorę jelitową powodując jej dysbiozę (zaburzenia w składzie) co może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie. Jedną z negatywnych konsekwencji nadmiernego przyjmowania antybiotyków może być rozwój SIBO. Zaburzenia w składzie mikrobioty mogą być nie tylko wynikiem bezpodstawnego przyjmowania antybiotyków ale także konsekwencja niektórych chorób. Należą do nich m.in. stłuszczenie wątroby czy zapalenie trzustki. Na ostatnim miejscu, jednak niemniej ważnym, należy wymienić dietę. Nadmiar alkoholu i cukrów prostych ma bardzo duże znaczenie w kształtowaniu mikroflory jelitowej. Typowa dieta zachodnia bogata w tłuszcze nasycone oraz cukry proste predysponuje do rozwoju przerostu bakteryjnego.
SIBO a IBS
Zespół przerostu bakteryjnego wywołuje bardzo podobne objawy jak zespół jelita drażliwego. IBS jest głównie zaburzeniem czynnościowym i raczej nie znajduje się tutaj odchyleń w badaniach biochemicznych. Z drugiej strony, w SIBO często obecne są zaburzenia w gospodarce żelaza, widoczne jako niskie stężenie ferrytyny. Ponadto, przypadkowe pobranie antybiotyków (np. w przypadku innej choroby) przynosi ulgę w objawach SIBO, natomiast nie ma znaczenia dla IBS. W sytuacji, gdy występują objawy z przewodu pokarmowego takie jak wzdęcia, zaparcia czy biegunki można wykonać specjalistyczne testy oddechowe (wodorowy lub wodorowo-metanowy) aby mieć pewność czy występuje jelitowy przerost bakteryjny.
Leczenie SIBO
SIBO jest jednym z tych schorzeń, w których konieczne są antybiotyki. Ich zalecenie to kwestia lekarska, jednak bez wątpienia są one niezbędne aby poprawić stan jelit i zlikwidować przerost bakteryjny. Leczenie może być wspomagane konkretnymi ziołami, które również mogą okazać się pomocne. Są one podzielone w zależności od występujących objawów. Przykładowo:
- Biegunki: berberyna, wyciąg z liści oliwnych, olejek z oregano
- Zaparcia: allicyna (wyciąg z czosnku), goździki, kurkumina, cynamon, epigalokatechiny (substancje z zielonej herbaty)
We wspomaganiu leczenia SIBO dyskusyjne są probiotyki. Jedynie podczas antybiotykoterapii konieczne jest przyjmowanie szczepu Saccharomyces boulardii w postaci np. Enterolu. Nie zaleca się wprowadzania preparatów wieloszczepowych ze względu na możliwe zwiększenie ryzyka powrotu przerostu bakteryjnego. W przypadku dalszego wprowadzania probiotyków sugerowane są preparaty jednoszczepowe z podziałem na ich skuteczność w występujących dolegliwościach żołądkowo-jelitowych. W przypadku biegunek stosowany jest szczep Saccharomyces boulardii, natomiast zaparć – Lactobacillus reuteri (DSM17938) oraz Bifidobacterium lactis (HN019). Należy mieć na uwadze, że SIBO jest zazwyczaj skutkiem innego schorzenia, dlatego powinno się poszerzyć diagnostykę aby zapobiec nawrotom jelitowego przerostu bakteryjnego.
Żywienie w bakteryjnym przeroście jelita cienkiego
Istnieje kilka możliwych sposobów żywienia wykazujących działanie terapeutyczne w odniesieniu do dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Niestety sama piramida zdrowego żywienia może okazać się niewystarczająca w ich minimalizowaniu. Z tego względu zostały opracowane diety eliminacyjne, które mogą okazać się skuteczne w SIBO.
- Dieta specyficznych węglowodanów (SCED)
Założeniem tego sposobu żywienia jest eliminacja węglowodanów złożonych (kasze, pieczywo, makarony, ziemniaki) oraz niektórych krótkołańcuchowych (laktoza). Taka eliminacja może być skuteczna ze względu na brak w organizmie specyficznych enzymów rozkładających wiązania chemiczne w tych związkach. Brak rozkładu tych węglowodanów może powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Dieta specyficznych węglowodanów nie ma potwierdzonej skuteczności, jednak w indywidualnych przypadkach może okazać się skuteczna. Zbilansowanie jadłospisu z niemal całkowitym wykluczeniem węglowodanów złożonych jest bardzo trudne. W tabeli zostały przedstawione przykładowe produkty wskazane i niewskazane w diecie SCED.
- Dieta low-FODMAP
Ten sposób żywienia został opracowany przez Uniwersytet MONASH w Australii na początku XXI wieku. Wielokrotnie w badaniach wykazano wysoką skuteczność tej diety w minimalizowaniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych takich jak wzdęcia, zaparcia czy biegunki. Dokładny opis diety low-FODMAP można przeczytać tutaj.
Podsumowanie
Wraz z upływem czasu obserwuje się coraz więcej osób cierpiących z powodu dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Bardzo duże znaczenie dla ich rozwoju ma przewlekły stres oraz życie w biegu. Ponadto, nadużywanie niektórych leków jak inhibitory pompy protonowej czy antybiotyki również zwiększa ryzyko rozwoju tych zaburzeń. Te aspekty mają bardzo duże znaczenie w rozwoju SIBO. W tym schorzeniu niezbędna jest antybiotykoterapia, jednak to dieta może poprawić jakość życia pacjentów poprzez zminimalizowanie dolegliwości żołądkowo-jelitowych.
Bibliografia:
- Eamonn M M Quigley “The Spectrum of Small Intestinal Bacterial Overgrowth (SIBO)“, Curr Gastroenterol Rep, 2019
- Miazga A i wsp., “Current views on the etiopathogenesis, clinical manifestation, diagnostics, treatment and correlation with other nosological entities of SIBO”, Adv Med Sci 2015
- Satish S C Rao :Small Intestinal Bacterial Overgrowth: Clinical Features and Therapeutic Management” Clin Transl Gastroenterol 2019
- Lisowska A “Przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO)-znaczenie mikrobioty jelitowej” 2020
- Lisowska A, Tomusiak-Plebanek A “Przerost bakteryjny jelita cienkiego – charakterystyka schorzenia i postępowanie dietetyczne” , Journal of NutriLife, 2021