Właśnie mijają dwa lata odkąd zmagamy się z pandemią COVID-19 w Polsce. Dla wielu z nas był to trudny czas przepełniony strachem o zdrowie i życie swoje oraz najbliższych, ale także czas, w którym kreowała się nowa rzeczywistość, nowy styl życia, do którego szybko trzeba było się dostosować. O konsekwencjach pandemii niewątpliwie usłyszymy jeszcze wiele razy…
Pandemia jako powód nasilenia zaburzeń psychicznych
Pandemia COVID-19 jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego. Badania dowodzą, że wystąpienie objawów o podłożu oddechowym, jak w przypadku COVID-19, zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeń snu, a także myśli samobójczych czy lęku społecznego. Zwiększenie odczuwania stresu nie dotyczy jedynie osób chorujących na chorobę zakaźną. Lęk o zdrowie dotyka całe społeczeństwo. Mechanizmy te były widoczne także podczas wcześniejszych epidemii m.in. SARS czy H1N1. Przypuszcza się, że COVID-19 z uwagi na długotrwałą izolację lub kwarantannę, czyli odosobnienie, ograniczenie kontaktów z najbliższymi, a często także problemy ekonomiczne znacznie silniej wpływa na odczuwanie stresu. Badania prowadzone na całym świecie, a także bezpośrednie obserwacje specjalistów (lekarzy, psychologów, a także dietetyków) uwidaczniają zwiększenie częstotliwości problemów psychicznych u dzieci i młodzieży.
Jak pandemia wpłynęła na psychikę nastolatków?
COVID-19 przeniósł nasze życie do przestrzeni wirtualnej. Nauka zdalna, odwołane zajęcia dodatkowe, ograniczenie kontaktów z rówieśnikami oraz nadmierne korzystanie z internetu przyczyniły się do nasilenia zaburzeń lękowych i lękowo-depresyjnych. Życie w trybie online wywołało także lawinę przypadków cyberprzemocy – będącej anonimową formą przemocy rówieśniczej. Nie od dziś wiadomo, że oprawcy działający w sieci czują się anonimowi, a co gorsza nieuchwytni.
Co więcej kolejne fale pandemii spowodowały, że dostęp do pomocy medycznej był utrudniony, problemy piętrzyły się w czterech ścianach, a nastolatkowie borykali się z nimi w samotności. Rodzice niejednokrotnie tłumaczyli problemy swoich dzieci jako apatię spowodowaną zbyt długim czasem korzystania z urządzeń elektronicznych, a często sami zestresowani galopującą pandemią i sytuacją ekonomiczną nie zwracali na nie uwagi.
Nastolatek w trybie online
Niewątpliwie już przed pandemią każdy z nas był świadkiem spotkań nastolatków wpatrzonych w ekrany telefonów. Pamiętam jak podróżując komunikacją miejską spotkałam się z sytuacją, w której stojące obok mnie koleżanki “rozmawiały” za pośrednictwem SMS. W pierwszej chwili pomyślałam, że mają ciekawsze zajęcia niż rozmowa, ale szybko okazało się, że były w jej trakcie, tylko w sieci. Czy naprawdę nie potrafimy, nie chcemy rozmawiać w cztery oczy? Czy nie brakuje nam obcowania z drugim człowiekiem? Czy życie w nierealnym i wyidealizowanym świecie Mediów Społecznościowych jest ciekawsze?
Anoreksja w dobie pandemii
Większość przeprowadzonych dotychczas badań naukowych pokazuje, że zachowania typowe dla zaburzeń odżywiania mogą się nasilać w okresie pandemii. Zauważa się, że w przypadku pacjentów z diagnozą anoreksji psychicznej wzrasta poziom zachowań restrykcyjnych, a w przypadku pacjentów bulimicznych jest więcej epizodów objadania się. Warto nadmienić, że pandemia nie tylko wpływa niekorzystnie na chorych, ale także ich rodziców potęgując strach o zdrowie i życie dzieci, co przekłada się na relacje między domownikami, zwłaszcza jeśli choć jeden z nich uważa, że anoreksja nie jest problemem i wystarczy zacząć jeść.
Czynniki ryzyka zaburzeń odżywiania
w czasie Covid-19
Zaburzenia odżywiania są schorzeniami głowy, a widoczne jej objawy jedynie skutkami ubocznymi choroby. Zatem przyczyn nasilenia objawów choroby w trakcie pandemii może być tyle ile jest osób chorujących. Aspekty poruszone poniżej są jedynie częścią obserwacji moich nastoletnich podopiecznych
- Izolacja i gromadzenie zapasów jedzenia
Dla osób zdrowych gromadzenie zapasów jedzenia było budowaniem poczucia bezpieczeństwa, podczas gdy dla osób cierpiących na zaburzenia odżywiania było ryzykiem utraty kontroli nad zachowaniami żywieniowymi. Co więcej spędzanie dużej ilości czasu w domu w niedalekiej odległości od lodówki skutkowało częstszym podjadaniem, co u chorych niejednokrotnie wiązało się „treningiem oporności”, a więc smutkiem i dodatkowym stresem oraz złością i poczuciem słabości w przypadku ulegania pokusom. Warto także wziąć pod uwagę, że w początkowym okresie pandemii obawa o dostępność produktów spożywczych oraz większa koncentracja na produktach z długą datą przydatności mogła przyczyniać się do ograniczenia ilości spożywanego jedzenia na skutek mimowolnego skrócenia listy „produktów bezpiecznych”.
- Uziemienie i podejmowanie aktywności fizycznej
Lockdown, a co za tym idzie zmniejszenie aktywności fizycznej powodował stres i wielokrotnie nadmierną potrzebę kompensacji. Co więcej widoczny w mediach społecznościowych trend zachęcający do zdrowego stylu życia, który pojawił się w kontrze do memów, ukazujących tendencje do przybierania na wadze sprawił, że chętnie ćwiczyły całe rodziny. Nie budziło to u rodziców obaw, a wręcz dumę i porządną dawkę motywacji dla nich samych. Natomiast ograniczenie aktywności zwiększało ryzyko wdrożenia innych metod kompensacyjnych.
- Perfekcjonizm
Perfekcjonizm jest w zasadzie cechą łączącą niemalże wszystkich moich podopiecznych z zaburzeniami odżywiania. Myślisz „super”? Niestety u osób cierpiących na anoreksję jest to cecha, która natrętnie wymaga robienia więcej i lepiej. W głowach piętrzą się myśli: “Jak ćwiczysz to możesz ćwiczyć dłużej, jak chudniesz to możesz więcej, jak ograniczasz kalorie to możesz jeść mniej”.
- Wzmożona koncentracja na wizerunku ciała
Życie w sieci i nadmiar wolnego czasu bardzo często skutkowały spędzaniem wielu godzin na obserwowaniu swoich idoli w mediach społecznościowych. Młody człowiek nie potrafi przesiać treści płynących z monitora, nie rozumie, że jest to jedynie część życia, którą influencer chce pokazać i często nie ma nic wspólnego z jego rzeczywistym życiem lub/i nastrojem. Dodatkowy wyrzut treści dotyczących dbania o masę ciała i kształt sylwetki zaostrzyło już restrykcyjne zachowania żywieniowe osób chorujących na zaburzenia odżywiania.
- Odizolowanie i poczucie osamotnienia
Wsparcie bliskich jest niezwykle ważne w procesie leczenia zaburzeń odżywiania, a odizolowanie i poczucie osamotnienia może podtrzymywać chorobę. Dodatkowo odizolowanie może zwiększać szanse na dłuższe ukrycie problemu i rozwój choroby co w następstwie może wzmagać chęć izolacji.
- Napięcie, depresja i samookaleczenia
Z anoreksją i depresją jest trochę jak z kura i jajkiem, odwieczny spór o to co było pierwsze. Nie mniej jednak wiadomo, że bardzo często zaburzeniom odżywiania towarzyszy depresja i zmienność nastroju. Brak umiejętności radzenia sobie z emocjami coraz częściej kończy się rozładowaniem stresu za pomocą samookaleczenia.
- Wiek
Młodzież w okresie dojrzewania niejednokrotnie przeżywa bunt adolescencyjny. Z moich obserwacji wynika, że głównie dziewczynki w przedziale wiekowym 12-14 nie potrafią pogodzić się ze zmianami w budowie ciała i często traktują je jak przybieranie na wadze. Jeśli dodatkowo w tym czasie zaistnieje choć jeden z powyższych czynników, może przyczyniać się to do wystąpienia zaburzeń odżywiania.
Drogi Rodzicu
Nastały trudne czasy. Wiem, że wszyscy żyjemy w biegu. Zwolnij na chwilę, poświęć swojemu nastolatkowi choć pół godziny dziennie na rozmowę o jego problemach, odczuciach i planach. Nie gotuj w tym czasie obiadu, nie biegaj ze szmatą. Usiądź i bądź dla niego. Być może zauważysz większą niż dotychczas koncentrację na wyglądzie, zdrowym żywieniu czy aktywności fizycznej. Początkowo zmiany mogą być niewielkie. Dziecko ku Twojej wielkiej radości może podjąć decyzję o ograniczeniu słodyczy. Dojrzała decyzja prawda? Jeśli jednak następnym krokiem będzie wykluczenie z diety mięsa lub innych grup produktów to czas na wizytę u dietetyka. Zwiększenie wiedzy na temat żywienia we wstępnym okresie zmian jest w stanie uchronić dziecko przed podejmowaniem skrajnych zachowań żywieniowych, typowych dla tych zaburzeń. Pamiętaj także, że rodzice zwykle dowiadują się o problemie po kilku miesiącach, a więc ryzyko, że Twoje dziecko jest chore wzrasta. Nie zwlekaj z konsultacją u specjalisty. Leczenie zaburzeń odżywiania to proces długotrwały wymagający współpracy psychiatry, psychologa i dietetyka. Zaburzenia odżywiania są specyficzną grupą zaburzeń psychicznych, zatem wybieraj specjalistów, którzy mają doświadczenie.
Bibliografia:
- Dymecka J., Psychosocial effects of the COVID-19 pandemic, 2021; 16, 1-2
- Makara-Studzińska M., Załuski M, Lickiewicz J., Czy ozdrowieńcy COVID-19 to przyszli pacjenci psychiatrów i psychologów? Szybki przegląd literatury naukowej, Psychiatria 2021;18(2):140-151
- Sikora D. M., Pacjenci z zaburzeniami odżywiania w dobie COVID-19, Psychoterapia 2 (197) 2021 strony: 29–38
- Temorshuizen JD, Watson HJ, Thornton LM, Borg S, Flatt RE, MacDermod CM i wsp. Early Impact of COVID-19 on individuals with eating disorders: A survey of ~1000 individuals in the United States and the Netherlands. Int. J. Eat. Disord. 53(11): 1780–1790. DOI: 10.1002/ eat.23353.
- https://pulsmedycyny.pl/pandemia-covid-19-nasilila-zaburzenia-psychiczne-u-dzieci-i-mlodziezy-1120041