Spędzasz w sklepie sporą ilość czasu na analizowaniu etykiet produktów? Nieustannie myślisz o kolejnym posiłku i planujesz w głowie jadłospis na kolejne dni? Odmawiasz wyjść ze znajomymi do restauracji w obawie, że zjesz coś niezdrowego? Jeśli odpowiedź na każde z tych pytań brzmi ,,tak” to uważaj, bo może rozwija się u Ciebie zaburzenie jakim jest ortoreksja!
Definicja ortoreksji
Żywienie to istotny czynnik wpływający na stan zdrowia i samopoczucie człowieka. Modyfikacja sposobu żywienia i zmiany w stylu życia kojarzą się z czymś bardzo pozytywnym. Niestety czasami okazuje się, że troska o jedzenie i spożywaną żywność przybiera formę obsesji. Mówimy wówczas o zaburzeniu odżywiania jakim jest ortoreksja. Najkrócej ortoreksję można zdefiniować jako obsesję na punkcie zdrowia i przesadne skupianie się na jakości pożywienia. Nieleczona może doprowadzić do poważnych niedoborów składników odżywczych w organizmie, co bezpośrednio przekłada się na stan zdrowia człowieka.
Tło historyczne
Po raz pierwszy ortoreksja została opisana przez amerykańskiego lekarza Stevena Bratmana, który sam doświadczył tego zaburzenia w okresie dzieciństwa. Chorował on wówczas na alergię pokarmową i był zmuszony do eliminacji ze swojego jadłospisu mleka i pieczywa pszennego. Z biegiem czasu zainteresowanie Stevena tematyką żywienia i jego wpływu na zdrowie, stopniowo narastało. Zaczął sam komponować dla siebie posiłki do momentu aż stało się to jego obsesją. Przygotowywanie posiłków zabierało mu coraz więcej czasu i z jadłospisu zaczął stopniowo eliminować kolejne produkty żywnościowe, uważając je za niezdrowe. Konsekwencją tych zachowań było pogorszenie relacji z bliskimi czy wycofanie się z życia towarzyskiego i zawodowego. Steven w pewnym momencie pracował również nad stworzeniem diety cud, która gwarantowałaby człowiekowi uniknięcie wszelkich chorób i dłuższe zachowanie młodości. Jedzenie i żywność stały się jego prawdziwą obsesją. Niepokojące objawy Steven zauważył dopiero wtedy, gdy odbiły się one na stanie jego zdrowia. Dostrzegł wówczas, że stosowany przez niego sposób żywienia wcale nie wpływa na niego dobrze. Po ukończeniu studiów medycznych, rozpoczynając własną praktykę w zawodzie jako lekarz, Steven często spotykał się z osobami, które w równie rygorystyczny sposób jak on, pochodziły do żywienia. Stanowiło to dla niego impuls to zgłębienia tej tematyki, co zaowocowało wprowadzeniem terminu orthorexia nervosa i opisania tej jednostki chorobowej. Steven Bratman w 1997 roku wydał książkę opisującą ortoreksję, aby przestrzec ludzi przed tym zaburzeniem. Tytuł tej pozycji mówi sam za siebie: ”Health Food Junkies”, czyli ”W szponach zdrowej żywności”.
Rozwój zaburzenia
Ortoreksja początkowo nie przypomina zaburzenia odżywiania. Najpierw ograniczeniu w diecie podlegają produkty, które powszechnie uważamy za niezdrowe np. słodycze, słone przekąski, produkty typu fast-food czy tłuste mięso. Żywienie wzbogacone wówczas zostaje o warzywa i owoce, niesłodzone soki czy zdrowsze, gotowane bądź pieczone dania. Następnym etapem jest kupowanie żywności ekologicznej, naturalnej i czytanie, analizowanie etykiet produktów żywnościowych. W momencie, gdy osoba poprzestaje na tym etapie to nie możemy mówić o rozwoju zaburzenia, jakim jest ortoreksja. Natomiast problem pojawia się wtedy, gdy kontrolowanie produktów, które są spożywane przybiera coraz ostrzejszy charakter i coraz większa ilość produktów żywnościowych podlega ograniczeniu w diecie. Prowadzi to w konsekwencji do znacznych niedoborów składników odżywczych, szczególnie witamin i minerałów.
Cechy charakterystyczne
Możemy wyróżnić kilka cech, które są nadzwyczaj charakterystyczne dla ortoreksji np.:
- Nadmierna dbałość o jakość spożywanej żywności.
- Spędzanie coraz większej ilości czasu na rozmyślaniu o diecie i przygotowywaniu posiłków.
- Postępujące pogorszenie relacji z bliskimi, znajomymi, ograniczenie życia towarzyskiego.
- Wprowadzanie coraz większych wykluczeń i restrykcji do diety.
Grupy zwiększonego ryzyka
Zjawisko ortoreksji jest nadal szeroko badane, jednak możemy wyróżnić grupy osób, które szczególnie są podatne na rozwój tego zaburzenia i są to:
- Osoby młode wychowane w nadopiekuńczych rodzinach.
- Osoby wykazujące skłonności do perfekcjonizmu.
- Osoby z zaburzeniami emocjonalnymi.
- Osoby bardzo silnie skoncentrowane na sobie.
Konsekwencje zdrowotne
Wszelkie konsekwencje zdrowotne wynikają z niedoborów składników mineralnych i witamin. Z tego tytułu postępujące ograniczanie kolejnych produktów żywnościowych w diecie jest tak niebezpieczne dla zdrowia człowieka. Konsekwencjami zdrowotnymi mogą być:
- Bóle, zawroty głowy.
- Kłopoty z pamięcią i koncentracją.
- Zaburzenia pracy jelit.
- Nudności, ciągłe zmęczenie.
- Osłabienie układu odpornościowego.
- Anemia.
- Pancytopenia.
- Osteoporoza.
- Depresja, zaburzenia osobowości.
Diagnoza zaburzenia
Istnieje kilka wartościowych narzędzi, które mogą okazać się pomocne przy diagnozowaniu
ortoreksji np. test Bratmana czy kwestionariusz ORTO-15. Należy pamiętać jednak o tym, że
narzędzia te nie mogą zastąpić badania lekarskiego czy badania innego specjalisty w tej
dziedzinie. Poniżej zamieszczono test Bratmana, który składa się z 10 pytań, na które należy
odpowiedzieć w sposób twierdzący: ,,tak”, bądź przeczący: ,,nie”.
Każda twierdząca odpowiedź jest liczona jako 1 punkt. Wynik do 5 punktów nie sygnalizuje
zaburzenia, wartość od 5 do 9 punktów określa osobę jako ,,fanatyka jedzenia”, natomiast
wartość na poziomie 10 punktów wskazuje na problem z ortoreksją.
- 1.Czy poświęcasz ponad trzy godziny dziennie na myślenie o zdrowym odżywianiu?
- 2.Czy planujesz posiłki dzień wcześniej?
- 3.Czy ważniejsze jest dla Ciebie to, co jesz, niż przyjemność płynąca z jedzenia?
- 4.Czy wraz z poprawą jakości diety wystąpiło u Ciebie pogorszenie jakości życia?
- 5.Czy jesteś coraz bardziej surowy w stosunku do siebie?
- 6.Czy jesteś w stanie poświęcić przyjemne doznania płynące z jedzenia, aby jeść to, co uważasz za właściwe?
- 7.Czy uważasz, że Twoja samoocena wzrasta, kiedy jesz zdrową żywność? Czy potępiasz ludzi, którzy nie odżywiają się zdrowo?
- 8.Czy masz poczucie winy lub czujesz do siebie odrazę w przypadku odstępstwa od diety?
- 9.Czy Twój sposób odżywiania izoluje Cię od społeczeństwa?
- 10.Czy kiedy jesz zgodnie z przekonaniami, masz poczucie całkowitej kontroli?
Leczenie
Najważniejszym elementem leczenia ortoreksji jest zmiana sposobu żywienia, który można dokonać we współpracy z doświadczonym dietetykiem. W początkowej fazie celem jest wyrównanie wszelkich występujących niedoborów oraz odpowiednie zdyscyplinowanie chorego. W momencie, gdy osoba chora nie chce zaakceptować zmian zaproponowanych przez dietetyka i nie chce podjąć stosowania planu żywieniowego należy skierować ją do psychoterapeuty bądź psychologa. Tak naprawdę połączenie pracy dietetyka i psychoterapeuty bądź psychologa jest naprawdę istotne i wydaje się być najlepszym sposobem na efektywne leczenie. Niezmiernie ważne w trakcie leczenia jest także wsparcie rodziny i bliskich. Sporym ułatwieniem jest, kiedy bliscy chorego posiadają podstawową wiedzę z dziedziny dietetyki i żywienia. Często bowiem rodzina ma największy wpływ na zachowania chorego.
Podsumowanie
Ortoreksja to zaburzenie, które pojawia się bardzo niewinnie. Zmiana nawyków żywieniowych na lepsze i chęć zdobywania wiedzy na temat żywienia nie sugeruje niczego niepokojącego. Prawdą jest natomiast, że granica pomiędzy zdrowym odżywianiem, a obsesją na tym punkcie jest bardzo cienka. Świadomość na temat zaburzenia jakim jest ortoreksja z pewnością pomaga w niwelowaniu negatywnych skutków jej występowania i stanowi podstawowy element profilaktyki. Zgodnie z tym, co powiedział Steven Bratman: „lepiej jeść pizzę z przyjaciółmi niż chrupać kiełki w samotności”.
Maciej Pokarowski
dietetyk
Bibliografia:
- Makino M., Tsuboi K., Dennerstein L. Prevalence of eating disorders: a comparison of Western and non -Western countries. Med. Gen. Med. 2004; 6 (3): 49.
- Fidan T. Ertekin V., Işikay S., Kirpinar I. Prevalence of orthorexia among medical students in Erzurum, Turkey. Compr. Psychiatry 2010; 51 (1): 49–54.
- Kinzl J. i wsp. Orthorexia nervosa in dieticians. Psychother. Psychosom. 2006; 75 (6): 395–396.
- Donini L. i wsp. Orthorexia nervosa: a preliminary study with a proposal for diagnosis and an attempt to measure the dimension of the phenomenon. Eat. Weight Disord. 2004; 9 (2): 151–177.
- Bratman S. Health Food Junkies — Orthorexia Nervosa: Overcoming the Obsession with Healthful Eating. Broadway Books, New York 2000.
- Kummer A., Dias F., Teixeria A. On the concept of orthorexia nervosa. Scand. J. Med. Sci. Sports 2008; 18 (3): 395–396.
- Abraham S. Llewellyn-Jones D. Anoreksja, bulimia, otyłość. Tłum. J. Śmigielska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
- Park S.W., Kim J.Y., Go G.J., Jeon E.S., Pyo H.J., Kwon Y.J. Orthorexia Nervosa with Hyponatremia, Subcutaneous Emphysema, Pneumomediastimum, Pneumothorax, and Pancytopenia. Electrolyte Blood Press. 2011; 9 (1): 32–37.
- Jeżewska-Zychowicz M. Zachowania Żywieniowe i ich uwarunkowania. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2007.
- Jeżewska-Zychowicz M. Pilska M. Postawy Względem Żywności i Żywienia. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2007.