Obserwujemy gwałtowny wzrost występowania alergii pokarmowych. Schorzenie dotyczy aż 10% populacji. Choroba diagnozowana jest we wszystkich grupach wiekowych, jednak najczęściej dotyczy niemowląt i małych dzieci. To właśnie u najmłodszych najczęściej stwierdzana jest alergia, zwana popularnie skazą białkową, czyli uczulenie na białka mleka krowiego. Wczesne rozpoznanie pozwala na szybkie rozpoczęcie leczenia. Wczesna diagnoza może uchronić alergika przed objawami zagrażającymi jego zdrowiu i życiu, a także wpłynąć na prawidłowy rozwój i komfort życia.
Czym jest alergia pokarmowa?
Alergia pokarmowa to nieprawidłowa, nadmierna i powtarzalna reakcja układu odpornościowego na dany pokarm. Osoba zdrowa po zjedzeniu tego samego pokarmu nie ma żadnych dolegliwości, bo inna jest odpowiedź układu immunologicznego. U alergika „wysyłane” są przeciwciała do walki z alergenem-pokarmem, np. białkiem mleka krowiego, po spożyciu produktu, który go zawiera np. jogurtu.
Objawy alergii pokarmowej na białka mleka krowiego
Wyróżniamy alergie typu IgE-zależne i IgE-niezależne. W alergiach IgE-zależnych układ odpornościowy bardzo szybko reaguje i daje objawy – po około 30 sekundach lub maksymalnie po 2 godzinach, nawet jeśli spożyte są śladowe ilości alergenu. Jest to groźny typ alergii, gdyż może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, czyli stanu, który zagraża życiu. Alergia IgE-niezależna, czyli tzw. opóźniona jak sama nazwa mówi może dawać objawy opóźnione w czasie, czasem nawet po kilku dniach od spożycia pokarmu. Objawy alergii pokarmowej na białka mleka krowiego, mogą pojawiać się ze strony różnych układów organizmu. Najczęściej dotyczą układu pokarmowego oraz widoczne są charakterystyczne zmiany skórne u alergika.
Objawy alergii na białka mleka krowiego ze strony układu pokarmowego to:
- biegunki
- zaparcia
- wymioty
- kolki jelitowe
- krew w stolcu
- brak apetytu
- odmowa przyjmowania pożywienia
Objawy skórne alergii na białka mleka krowiego:
- atopowe zapalenie skóry
- świąd skóry
- wysypka
Inne objawy alergii na białka mleka krowiego:
- anemia (z niedoboru żelaza)
- ogólny niepokój
- obrzęk krtani
- astma
Pierwsze objawy występują najczęściej przed 6 miesiącem życia, czyli najczęściej zaraz po wprowadzeniu do diety dziecka preparatu zawierającego białka mleka krowiego (w mleku zastępczym).
Diagnostyka alergii na białka mleka krowiego
Mleko krowie to mieszanina różnych białek. Główna frakcja to kazeina, a pozostałą grupę stanowią białka serwatkowe. Kazeina i ß-laktoglobulina to dwie frakcje mleka najbardziej uczulające i występujące w największej ilości w mleku. Jednak występujące w mniejszych ilościach immunoglobuliny, laktoferyna czy albumina surowicy bydlęcej, to również potencjalne alergeny.
Do stwierdzenia alergii pokarmowej na białka mleka krowiego poza występującymi objawami wskazane jest wykonanie następujących badań: punktowych testów skórnych lub poziomu IgE w surowicy. Jeśli diagnoza brzmi „stwierdzono alergię na białka mleka krowiego” należy wprowadzić dietę eliminacyjną, dietę bezmleczną.
Dieta bezmleczna – produkty przeciwwskazane
Ważna jest odpowiednia diagnostyka alergii. W przypadku alergii IgE-zależnej niezbędne jest wykluczenie produktów alergizujących, a także zawierających śladowe ilości alergenu, czyli białka mleka krowiego, zaś przy rozpoznanej alergii IgE-niezależnej nie należy się obawiać o śladowe ilości alergenu.
Produkty przeciwwskazane – źródła mleka i jego pochodnych (zarówno w dużej ilości, jak i w ilościach śladowych):
- mleko i produkty mleczne (mleko świeże, UHT, 2%, 1,5%, 0%, bez laktozy, zagęszczone, w puszce, śmietana, jogurt, kefir, maślanka, masło, ser dojrzewający i pleśniowy, ser typu mozzarella, feta, twaróg, serek homogenizowany, lody),
- alkohole kremowe, np. likiery,
- żywność dla dzieci, np. kaszki mleczne, mleka modyfikowane, budynie,
- wypieki, np. ciasta, ciastka, herbatniki, pączki, ciasta z kremem, chipsy, chrupki, tortille, granole, bułki maślane, pieczywo, naleśniki, pancakes, batony owocowe,
- napoje, np. mleczne, kakao, kawa zbożowa, koktajle, shake, gorąca czekolada,
- produkty zbożowe, np. płatki z polewą jogurtową,
- dipy i pasty warzywne,
- dżemy i pasty owocowe,
- żywność smażona, garmażeryjna,
- mięsa i ryby, np. niektóre tuńczyki w puszce mogą zawierać kazeinę, pasztety, salami, parówki, serdelki, hamburgery,
- warzywa w puszce, np. puree ziemniaczane,
- słodycze, np. czekolada mleczna, biała, batony czekoladowe, krówki
- odżywki dla sportowców, np. białka serwatkowe,
- leki, np. w otoczce jest laktoza.
Najważniejsze jest by umiejętnie unikać mleka i jego pochodnych, czytając etykiety na opakowaniach produktów. Białka mleka krowiego mogą kryć się pod następującymi określeniami: „mleko w proszku, mleczne produkty uboczne, mleko suszone, suszone mleko odtłuszczone, kazeina i kazeinian, serwatka, serwatka w proszku, jogurt, jogurt w proszku, laktoglobulina, laktoza, calcium caseinate, potassium caseinate, magnesium caseinate, proteinhydrolysate, casein, H4511, H4512, lactoalbumin, lactoglobulin.
W przypadku alergii na mleko krowie nie można stosować mleka bez laktozy, gdyż pozbawione jest one jedynie cukru-laktozy ale nadal zawiera alergizujące białka.
Jeśli dodatkowo alergenem jest albumina surowicy bydlęcej, to należy ostrożnie podchodzić do spożywania mięsa, gdyż może dochodzi do tzw. alergii krzyżowej, czyli u osób uczulonych na białka mleka krowiego mogą wystąpić objawy po zjedzeniu surowego lub niedogotowanego mięsa – wołowiny, jagnięciny, wieprzowiny czy mięsa jelenia. Aż 13-20% dzieci uczulonych na mleko krowie ma jednocześnie alergie na wołowinę.
Dieta bezmleczna – produkty dozwolone
W pierwszej kolejności należy się skupić na produktach zastępczych dla mleka krowiego, które nie będą zawierały alergizującego białka. Jeśli coś eliminujemy to należy dostarczyć inny produkt zawierający deficytowy składnik. W przypadku mleka składnikiem tym jest wapń. Wykluczenie z jadłospisu dziecka mleka i jego przetworów zwiększa ryzyko niedoboru białka, wapnia, fosforu, witaminy A, D, B2, B5, B12, czego skutkiem może być zaburzenie rozwoju. Źle prowadzona terapia żywieniowa może prowadzić do groźnych niedoborów pokarmowych, dlatego dieta eliminacyjna powinna być odpowiednio skomponowana. Tak, by pozbyć się objawów alergii ale jednocześnie dostarczyć wszystkiego, czego organizm potrzebuje do rozwoju i prawidłowego funkcjonowania.
Mleko i produkty mleczne możemy zastąpić, w bardzo prosty sposób, roślinnymi zamiennikami, a dokładniej następującymi produktami:
- napoje: migdałowe, sojowe, ryżowe, owsiane, kukurydziane, orzechowe, kokosowe, konopne, czyli tzw. „mleka roślinne”,
- kremy migdałowe, owsiane, ryżowe, czyli tzw. „śmietanki roślinne”,
- „jogurty”: kokosowe, sojowe, migdałowe, owsiane,
- oleje i mixy tłuszczowe do smarowania: margaryna kokosowa, z oliwy z oliwek, z oleju słonecznikowego, z oleju rzepakowego oraz masło klarowane zastępujące tradycyjne masło do smarowania.
Jednak nie wszystkie produkty dostępne na rynku są dodatkowo wzbogacone w wapń, a sam zamiennik roślinny ma znacznie mniej tego składnika, niż mleko krowie, dlatego tak istotne jest czytanie etykiet i składów produktów. Poza wapniem warto zwrócić uwagę na to, czy do produktu jest dodany cukier i jaka jest jego ilość. Często alergicy mają różnego rodzaju dolegliwości po konserwantach, zagęstnikach, aromatach, czasem nawet i barwnikach.
Warto wspomnieć także o maśle klarowanym, które może być stosowane w diecie bezmlecznej ze względu na to, że w procesie klarowania usuwane są wszystkie białka, które mogą alergizować. W produkcie zostaje sam tłuszcz. Właśnie z tego powodu osoby uczulone na mleko mogą bez obaw używać masła klarowanego w swojej diecie.
Wskazane jest, by zarówno dzieci, jak i dorośli z alergiami pokarmowymi byli pod opieką wykwalifikowanego dietetyka, który odpowiednio zbilansuje jadłospis i wytłumaczy jak należy postępować jeśli postawiona zostanie diagnoza – „stwierdzono alergię na białka mleka krowiego”.
Bibliografia:
- Pituch-Zdanowska A., Albrecht P., Alergia na białka mleka krowiego u dzieci, Pediatria interdyscyplinarna, nr 31, 2020.
- Krogulska A., Diety eliminacyjne w diagnostyce i leczeniu alergii na białka mleka krowiego, Standardy Medyczne – pediatria, 2016.
- Rymarczyk B., Rogala B., Alergia pokarmowa, Lekarz POZ, 2018, 4(5), 396-405.
- Sicherer SH, Sampson HA., Food allergy: A review and update on epidemiology, pathogenesis, diagnosis, prevention, and management, J Allergy Clin Immunol., 2018, 141(1), 41-58.