Witamina B9, znana również jako kwas foliowy lub foliany, odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu, szczególnie w okresie ciąży. Jej prawidłowe spożycie wspiera przebieg wielu procesów metabolicznych i chroni rozwijający się płód przed poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. W artykule przedstawiono znaczenie tej witaminy, jej wpływ na organizm kobiety ciężarnej oraz najważniejsze źródła pokarmowe.
Znaczenie witaminy B9 w organizmie kobiety
Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowej syntezy DNA, podziałów komórkowych i regeneracji tkanek. Jego obecność warunkuje sprawne funkcjonowanie układu krwiotwórczego, odpornościowego oraz nerwowego. Niedobór tej witaminy może wywoływać szereg konsekwencji, w tym niedokrwistość megaloblastyczną oraz zaburzenia pracy układu nerwowego.
Witamina B9 należy do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie, dlatego nie jest magazynowana w organizmie w znaczących ilościach. Z tego względu konieczne jest jej regularne dostarczanie wraz z dietą. Szczególnie istotne jest to u kobiet planujących ciążę lub już będących w jej pierwszych tygodniach, kiedy odpowiedni poziom kwasu foliowego zapobiega wadom rozwojowym płodu.
Największe znaczenie biologiczne mają naturalne foliany obecne w żywności oraz syntetyczna forma witaminy B9 – kwas foliowy, który cechuje się wyższą biodostępnością. Optymalne stężenie tej substancji sprzyja utrzymaniu prawidłowych procesów krwiotwórczych oraz stabilizuje działanie enzymów biorących udział w metabolizmie homocysteiny. Podwyższone stężenie tego aminokwasu jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo‑naczyniowych, dlatego odpowiednia podaż folianów sprzyja ochronie układu krążenia.
Rola kwasu foliowego w okresie ciąży
W czasie ciąży zapotrzebowanie na witaminę B9 gwałtownie wzrasta. Związane jest to z intensywnym wzrostem tkanek, szybkim podziałem komórek oraz tworzeniem struktur układu nerwowego u rozwijającego się dziecka. Odpowiednia ilość folianów w diecie matki zmniejsza ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej, które są jednymi z najpoważniejszych nieprawidłowości rozwojowych.
Do najczęściej spotykanych wad cewy nerwowej należy rozszczep kręgosłupa oraz bezmózgowie. Proces zamykania się cewy nerwowej następuje już około 21–28 dnia po zapłodnieniu, często zanim kobieta dowie się o ciąży. Z tego względu suplementacja kwasem foliowym powinna rozpocząć się jeszcze na etapie planowania potomstwa. Jest to jeden z najlepiej udokumentowanych sposobów profilaktyki wad wrodzonych.
Witamina B9 wpływa również na prawidłowe formowanie łożyska, co ma znaczenie dla rozwoju płodu oraz późniejszego przebiegu ciąży. Jej odpowiedni poziom wspiera produkcję erytrocytów, co zmniejsza ryzyko anemii u kobiety ciężarnej. Anemia wiąże się z większym prawdopodobieństwem powikłań, takich jak przedwczesny poród czy niska masa urodzeniowa dziecka.
Dodatkowo kwas foliowy uczestniczy w regulacji ekspresji genów, co ma znaczenie dla prawidłowego różnicowania się komórek zarodka. Jest istotny także dla rozwoju układu odpornościowego zarówno matki, jak i płodu. U kobiet z niedoborem tej witaminy częściej obserwuje się zmęczenie, problemy z koncentracją oraz obniżenie odporności.
Naturalne źródła folianów i zalecenia żywieniowe
Witamina B9 występuje w licznych produktach spożywczych, jednak naturalne foliany charakteryzują się mniejszą stabilnością i są wrażliwe na działanie wysokiej temperatury. Z tego powodu obróbka termiczna może powodować nawet znaczne straty tej witaminy. Mimo to odpowiednio zbilansowana dieta może pokryć podstawowe zapotrzebowanie na foliany, szczególnie poza okresem ciąży.
Do najbardziej wartościowych źródeł tej witaminy należą:
- warzywa liściaste, takie jak **szpinak**, jarmuż i rukola,
- rośliny strączkowe, w tym **soczewica**, ciecierzyca i fasola,
- cytrusy, np. pomarańcze i grejpfruty,
- pełnoziarniste produkty zbożowe,
- orzechy i pestki, zwłaszcza **pistacje** i słonecznik,
- awokado oraz buraki, znane ze swojej dużej zawartości folianów.
W wielu krajach stosuje się obowiązkowe wzbogacanie mąki kwasem foliowym, co zmniejsza ryzyko niedoborów w populacji. W Polsce brak takiego wymogu sprawia, że suplementacja jest szczególnie istotna dla kobiet planujących ciążę. Zgodnie z zaleceniami specjalistów, kobiety w wieku prokreacyjnym powinny przyjmować co najmniej 400 µg kwasu foliowego dziennie, a w okresie ciąży dawki mogą być wyższe w zależności od zaleceń lekarza.
Odpowiedni poziom tej witaminy wspiera funkcjonowanie wielu układów organizmu. Jest kluczowy dla metabolizmu **homocysteiny**, prawidłowego wzrostu komórek, zdrowia układu nerwowego oraz profilaktyki wielu chorób. Dlatego dbałość o właściwą podaż folianów stanowi ważny element codziennej diety, niezależnie od wieku i płci.
FAQ
Jakie są objawy niedoboru witaminy B9?
Najczęstsze to zmęczenie, bladość skóry, pogorszenie koncentracji, drażliwość oraz niedokrwistość megaloblastyczna.
Czy suplementacja kwasem foliowym jest obowiązkowa w ciąży?
Jest silnie zalecana, ponieważ znacząco zmniejsza ryzyko wad cewy nerwowej u dziecka.
Kiedy rozpocząć suplementację?
Najlepiej co najmniej miesiąc przed planowaną ciążą i kontynuować przez cały pierwszy trymestr.
Czy można przedawkować kwas foliowy?
Przedawkowanie z diety jest niemal niemożliwe, jednak nadmierna suplementacja powinna być konsultowana z lekarzem.
Czy foliany naturalne są lepsze od syntetycznego kwasu foliowego?
Obie formy są wartościowe, ale kwas foliowy cechuje się wyższą biodostępnością.
Powrót