Choroba refluksowa przełyku (gastroesophageal reflux disease – GERD) to stan, w którym dochodzi do cofania się treści żołądkowej do przełyku. Powoduje to liczne dolegliwości oraz czasem prowadzi do poważnych powikłań. Zarzucanie treści pokarmowej z żołądka po obfitym posiłku może być naturalne i występuje u większości populacji. Natomiast o chorobie refluksowej mówimy, kiedy cofająca się treść pokarmowa wywołuje dolegliwości, uszkadza błonę śluzową przełyku lub powoduje inne powikłania. Najpoważniejszą konsekwencją refluksu jest tzw. przełyk Baretta. Diagnozuje się go, gdy w dolnej części przełyku w miejsce prawidłowych komórek nabłonkowych przełyku pojawiają się nieprawidłowe – charakterystyczne dla żołądka.
Jak dochodzi do refluksu?
Mechanizm powstania tej choroby jest złożony. Za podstawę uważa się nieprawidłowe funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku, który znajduje się w miejscu połączenia żołądka z przełykiem. W prawidłowych warunkach stanowi on barierę pomiędzy wysokim ciśnieniem obecnym w żołądku a niskim charakterystycznym dla przełyku. W momencie przełykania rozluźnia się, umożliwiając przejście pokarmu, a następnie zaciska się chroniąc przed cofaniem się treści pokarmowej. Innym zabezpieczeniem przed refluksem jest obecność przepony i jej ucisk na ściany przełyku. Ważne jest także odpowiednie położenie żołądka w jamie brzusznej. Jego umiejscowienie ulega zmianie w przypadku otyłości brzusznej.
Wniosek jest prosty, nieprawidłowo działające mechanizmy ochronne sprzyjają rozwojowi refluksu.
Jakie są przyczyny rozwoju refluksu?
Jedną z częstszych przyczyn są powtarzające się przejściowe relaksacje dolnego zwieracza przełyku. Są one spowodowane nadmiernym wypełnieniem żołądka po obfitych posiłkach. Do rozwoju refluksu przyczyniają się również potrawy wysokotłuszczowe, które powodują obniżenie spoczynkowego napięcia dolnego zwieracza przełyku. Istnieją również produkty powodujące ten stan. Należą do nich m.in.:
- kawa
- mocna herbata
- kakao
- mięta
- cebula, czosnek
- cytrusy
- tłuste potrawy
Na rozwój refluksu bardzo duży wpływ ma alkohol oraz palenie tytoniu. Ogromne znaczenie dla rozwoju choroby ma także stres. Ponadto, otyłość oraz siedzący tryb życia zwiększają ryzyko rozwoju refluksu . Objawy choroby mogą również wystąpić po intensywnym wysiłku fizycznym, a częste powtarzanie takich sytuacji może doprowadzić do występowania dolegliwości nawet w spoczynku. Chorobą przewlekłą, która sprzyja rozwojowi GERD jest astma oskrzelowa – aż 50% chorych na astmę rozwija refluks żołądkowo-przełykowy. Prawidłowe leczenie refluksu poprawia kontrolę astmy. Fizjologicznym stanem, w którym mogą występować mdłości, nudności i wymioty charakterystyczne dla GERD jest ciąża.
Jakie są najczęstsze objawy refluksu żołądkowo-przełykowego?
Do charakterystycznych objawów należą:
- zgaga
- utrudnione przełykanie
- nudności
- uczucie, że „żołądek podchodzi do gardła”
- bóle w nadbrzuszu
- czkawka
Czasem dolegliwości objawiają się poza przełykiem. Należą do nich m.in. poranna chrypka, suchy kaszel czy świszczący oddech. Są też takie, które świadczą o poważniejszej chorobie: niezamierzony spadek masy ciała czy krwawienia z przełyku.
Jak wygląda leczenie farmakologiczne refluksu?
Najczęściej przepisywanym lekiem w chorobie refluksowej przełyku są leki na tzw. nadkwasotę, czyli inhibitory pompy protonowej. Niekiedy do doraźnego stosowania wykorzystywane są leki zobojętniające, których działanie jest chwilowe ale wywołują mniej powikłań. Jednak w leczeniu refluksu najlepsze rezultaty przynosi zmiana stylu życia oraz diety. Ma to znaczenie szczególnie wtedy, kiedy te czynniki były przyczyną rozwoju choroby.
Jakie są najważniejsze aspekty zmiany stylu życia?
Bez wątpienia bardzo ważne będzie zaprzestanie palenia papierosów oraz częstego spożywania alkoholu. Umiarkowana aktywność fizyczna jest czynnikiem, który ma korzystny wpływ na stan zdrowia pacjentów. W przypadku otyłości lub nadwagi zalecana jest redukcja masy ciała. Przy występowaniu objawów w nocy zaleca się podniesie wezgłowia łóżka lub wykorzystanie wyższej poduszki. Podczas wybierania garderoby korzystniejsze będą luźne ubrania, które nie będą uciskały jamy brzusznej, a tym samym nie będą zwiększać ciśnienia w żołądku.
Co chcemy osiągnąć leczeniem żywieniowym?
Najważniejsze jest zmniejszenie uciążliwych dolegliwości, niedopuszczenie do dalszego rozwoju choroby oraz dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Dieta w refluksie zawiera bardzo wiele ograniczeń, dlatego szczególnie ważne jest zapewnienie jej prawidłowego zbilansowania, aby nie dopuścić do niedoborów pokarmowych.
Nadwaga a choroba refluksowa przełyku
W wielu badaniach udowodniono, że nadwaga (BMI 25-30) oraz otyłość (BMI>30) sprzyja rozwojowi refluksu . Szczególne znaczenie ma otyłość brzuszna, w której dochodzi do zwiększenia ciśnienia wewnątrzbrzusznego oraz zostaje zaburzona perystaltyka przewodu pokarmowego. Normalizacja masy ciała ma wpływ na zmniejszenie częstotliwości oraz siły objawów refluksu żołądkowo-przełykowego. Dieta powinna być dostosowana do obecnej wagi, choroby refluksowej (lub też chorób towarzyszących) oraz aktywności fizycznej.
Odżywianie w refluksie
Najważniejszym aspektem jest prawidłowe zbilansowanie diety, aby zapobiec możliwym niedoborom pokarmowym oraz pogorszeniu stanu odżywienia. Do innych ważnych aspektów:
- jedzenie umiarkowanie ciepłych posiłków – nie powinny być ani zbyt zimne, ani zbyt gorące spożywanie 5-6 mniejszych posiłków na dobę
- niewskazane jest smażenie potraw. Należy wybierać gotowanie, duszenie, pieczenie czy gotowanie na parze
- należy unikać produktów zwiększających wydzielanie kwasu solnego w żołądku, takich jak mocna kawa, alkohol czy ostre przyprawy
- najistotniejsze jest ograniczenie podaży tłuszczów – udowodniono, że dieta bogatotłuszczowa to najważniejszy czynnik, związany z dietą, zwiększający ryzyko rozwoju refluksu
- powinno się ograniczyć produkty zwalniające opróżnianie żołądka, które mogą wzmagać objawy GERD. Należą do nich m.in. wspomniane wcześniej tłuszcze oraz błonnik rozpuszczalny (np. rozgotowane płatki owsiane)
Eliminacja poszczególnych produktów zależy od indywidualnych preferencji i tolerancji.
Tłuszcze
Dieta bogatotłuszczowa jest niezależnym czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwoju refluksu żołądkowo – przełykowego. Tłuszcz w zbilansowanej diecie osoby zdrowej powinien mieścić się w przedziale 25-30% całkowitej ilości energii (kcal) spożywanej. Jednak wśród osób, u których występują czynniki ryzyka rozwoju choroby refluksowej przełyku jak np. otyłość brzuszna czy astma tłuszcze powinny stanowić 20-25%. W obu tych przypadkach ich źródłem powinny być produkty roślinne takie jak orzechy czy oleje dodawane na zimno oraz ryby. Mniejszą ilość powinny stanowić sery i tłuste mięso. Prawidłowo zbilansowana dieta oparta na zaleceniach dla refluksu oraz indywidualnych preferencjach może pomóc zapobiec rozwojowi choroby, a w przypadku jej wystąpienia – złagodzić częstotliwość i siłę objawów.
Podsumowanie
Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem zależnym od diety. Tzw. „dieta zachodnia” bogata w cukry proste, tłuszcze nasycone oraz potrawy smażone zwiększa ryzyko rozwoju refluksu. Prawidłowo zbilansowana dieta pozwala uchronić organizm przed zaburzeniami pracy przewodu pokarmowego, do których należy refluks żołądkowo-przełykowy.
Bibliografia:
- Grzymisławki M, Dietetyka kliniczna, PZWL 2019