Niepłodność męska to jedna z obecnych chorób cywilizacyjnych spędzających sen z powiek wielu par. Stanowi ona główną przyczynę niepłodności u par w około 40% przypadków (w Polsce czynnik męski stwierdza się u około 40-60% niepłodnych par). Niepłodność stanowi w dzisiejszych czasach bardzo poważny problem, z którym boryka się wiele par.
Obecnie dominuje pogląd, iż tzw. idiopatyczna niepłodność męska, czyli o nieznanej dokładnej przyczynie, może zależeć przede wszystkim od:
- stresu
- czynników środowiskowych i zawodowych (promieniowanie elektromagnetyczne, kontakt z metalami ciężkimi, rozpuszczalnikami organicznymi, związkami aromatycznymi)
- niewłaściwego stylu życia (nieprawidłowa dieta i brak ruchu),
- używek (palenie papierosów, picie alkoholu).
Jednym z pierwszych kroków ku poprawie płodności przyszłego taty powinno być unormowanie masy ciała. Niedowaga, a w jeszcze większym stopniu nadwaga i otyłość, wiąże się z nasilonym ryzykiem niepłodności. Nadwaga i otyłość wpływa na zmniejszenie ilości nasienia, zmianę budowy i ruchomości plemników, stężenie testosteronu oraz zaburzenia erekcji. W celu utrzymania prawidłowej masy ciała przyszłego taty powinno pomóc regularne uprawianie aktywności fizycznej. Zalecane minimum to 150 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego lub 75 minut ćwiczeń o wysokiej intensywności w tygodniu.
Przyczyny idiopatycznej niepłodności męskiej
Jedną z głównych przyczyn idiopatycznej niepłodności męskiej jest występowanie stresu oksydacyjnego. Wpływa on bardzo negatywnie na zmiany parametrów jakości męskiego nasienia. Do stresu oksydacyjnego dochodzi, kiedy w organizmie zaburzona jest równowaga pomiędzy ilością szkodliwych wolnych rodników a przeciwutleniaczy, których zadaniem jest neutralizacja tych pierwszych. Stres oksydacyjny u mężczyzn może niekorzystnie wpływać nie tylko na samą zdolność do zapłodnienia, ale również może podnosić ryzyko późniejszego poronienia u partnerki.
Z pomocą w walce ze stresem oksydacyjnym przychodzą nam antyoksydanty. Antyoksydanty (przeciwutleniacze) to związki chemiczne hamujące reakcje utleniania w organizmie. Przeciwutleniacze chronią DNA plemników przed negatywnymi skutkami stresu oksydacyjnego. Do jednych z najważniejszych antyoksydantów należą:
- Selen – uczestniczy w spermatogenezie, wpływa na prawidłową ruchliwość plemników. Niedobór selenu w diecie może zaburzać prawidłowe dojrzewanie plemników w najądrzach, związany jest też z nieprawidłowym rozwojem główki i wstawki.Źródła selenu: orzechy brazylijskie, sezam, orzechy włoskie, mąka pełnoziarnista oraz płatki owsiane, łosoś, halibut i dorsz;
- witamina C – dostarczymy ją organizmowi, jedząc takie produkty jak: natka pietruszki, papryka czerwona, czerwone porzeczki, kiwi, ananasy, melony, truskawki, jagody, pomidory, brokuły, kapusta, pomarańcze, cytryny i inne owoce cytrusowe;
- beta-karoten, którego źródłem jest marchew, szpinak, pomidory, wiśnie, melony, brzoskwinie, mango;
- witamina E, którą znajdziemy w olejach, oliwie z oliwek, orzechach i nasionach;
- likopen ze świeżych pomidorów, soku pomidorowego, koncentratu pomidorowego czy przecierów pomidorowych
Kolejnymi bardzo ważnymi elementami w walce z idiopatyczną męską niepłodnością są witaminy z grupy B takie jak: witamina B9 (Kwas foliowy), witamina B6, oraz witaminą B12. Biorą one udział w procesie metylacji DNA, zapobiegając nadmiernemu powstawaniu homocysteiny, która w płynie pęcherzyków Graafa prowadzi do nieprawidłowego połączenia plemnika z komórką jajową, zmniejszając prawdopodobieństwo zapłodnienia.
Do najważniejszych źródeł witaminy B6 należą: ryby (łosoś, makrela, pstrąg tęczowy), mięso (drobiowe), rośliny strączkowe, orzechy i nasiona, ale również: pełnoziarniste produkty zbożowe, brązowy ryż, komosa ryżowa czy kiełki pszenicy, banany, morele suszone, papryka czerwona, pomidory, kapusta kiszona.
Źródła witaminy B12: wyłącznie produkty zwierzęce, tj.: mięso, ryby, mleko i produkty mleczne oraz jaja.
Źródła Witaminy B9 (kwasu foliowego): ciecierzyca, szpinak, sałata, fasola biała, korzeń i natka pietruszki, kurze jaja, brukselka, jarmuż, brokuły, brukselka, słonecznik, sezam, orzechy, wątróbka kurczak, ryż brązowy, czereśnie, chleb żytni pełnoziarnisty i graham.
Bardzo ważne jest zadbanie o odpowiednie wchłanianie się powyższych witamin, gdyż przy zaburzeniu ich wchłaniania podawane nawet w największych dawkach nie przyniosą efektu. Do czynników pogarszających wchłanianie kwasu foliowego należą: światło, alkohol, wysoka temperatura oraz środki antykoncepcyjne.
Oprócz antyoksydantów oraz witamin z grupy B w diecie mężczyzny nie powinno zabraknąć:
- L-karnityny – wpływa na aktywność hormonów, zwłaszcza testosteronu i hormonów tarczycy, działa przeciwutleniająco oraz bierze udział w transporcie zbędnych metabolitów z komórki na zewnątrz . Występuje w: mięsie (chude części wołowiny, ryby), przetworach mlecznych oraz orzechach;
- resweratrolu – wspomaga krążenie żylne. Pomaga utrzymać zdrowe naczynia krwionośne i integralność naczyń włosowatych. Przyczynia się do utrzymania prawidłowego ciśnienia krwi. Wsparcie błony komórkowe przed destrukcyjnym działaniem wolnych rodników. Występuje w owocach i soku z czerwonych winogron oraz owocu granatu;
- koenzymu Q10 – posiada właściwości przeciwutleniające. Występuje w: makreli, łososiu, sardynkach i algach morskich;
- N-acetylo-cysteiny – u mężczyzn, selen wraz z N-acetylo-cysteiną, powodują zwiększoną sekrecję testosteronu. Występuje w: produktach mlecznych, produktach zbożowych i jajach
- cynku – odpowiedzialny jest za wytwarzanie nasienia i regulację żywotności plemników. Do najważniejszych źródeł cynku należą: mięso, sery żółte, nasiona roślin strączkowych, kasza gryczana, orzechy, pestki dyni i słonecznika oraz pełnoziarniste produkty zbożowe. Nieco mniej cynku zawierają ryby, ostrygi, jaja.
Bardzo ważną rolę w diecie wspomagającej idiopatyczną niepłodność męską odgrywają warzywa. Mężczyźni chcący wspomóc parametry płodności za pomocą diety, powinni zwrócić szczególną uwagę na warzywa bogate w β-karoten, witaminy C, E, B6 oraz kwas foliowy, potas, żelazo i magnez.
Do warzyw bogatych w mikroelementy wspomagające męską płodność należą przede wszystkim:
- papryka,
- pomidory,
- buraki,
- dynia,
- ciemnozielone warzywa liściaste (lodowa, rzymska, szpinak, rukola, roszponka),
- oraz warzywa kapustne m.in.:
- brokuł,
- kalafior,
- jarmuż,
- brukselka,
- kapusta głowiasta biała i czerwona.
Dla poprawy jakości nasienia ważne jest też odpowiednie nawodnienie organizmu. Dla mężczyzn zalecana ilość wody to 2,5 l na dobę. Odwodnienie może doprowadzić do spadku jakości nasienia i jego objętości.
Podsumowanie
Podsumowując to co jemy może mieć zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na jakość męskiego nasienia. Modyfikacja sposobu odżywiania jest bardzo ważnym elementem w przypadku leczenia idiopatycznej niepłodności męskiej związanej z nieprawidłowymi parametrami nasienia. Niektóre witaminy i składniki mineralne są powiązane z jakością nasienia dlatego też mogą przyczynić się do poprawy parametrów męskiego nasienia tym samym zwiększając męską płodność. Jednak jak to najczęściej bywa i tym wypadku wskazany jest umiar, gdyż zbyt duża ilość spożywanych przeciwutleniaczy może być szkodliwa dla funkcjonowania nasieniowodów.
Pomimo licznych dowodów naukowych wykazujących znaczny wpływ składników odżywczych, przeciwutleniaczy i diety na męski układ rozrodczy, wiedza na temat potencjalnych mechanizmów kształtowania jakości męskiego nasienia jest jeszcze niewystarczająca. Dlatego też edukacja żywieniowa wydaję się być elementem niezbędnym we wspomaganiu leczenia męskiej niepłodności.
Bibliografia:
- InviMed – Dieta dla mężczyzny, popraw jakość nasienia
- FoodForum nr. 2(48)/2022 niepłodność męska – jakie badania należy wykonać i czy dietą można poprawić jakość plemników
- Dietetycy.org.pl – Dieta a płodność mężczyzn: 3 nowe badania