Zastrzyk na odchudzanie – jak działają analogi GLP-1 (semaglutyd, liraglutyd, tirzepatyd)

Czym są analogi GLP-1?

Analogi GLP-1 to grupa nowoczesnych leków stosowanych głównie w leczeniu cukrzycy typu 2, które coraz częściej znajdują zastosowanie także w terapii otyłości. Nazwa pochodzi od hormonu GLP-1 (glukagonopodobny peptyd-1), naturalnie wydzielanego w jelitach po posiłku. Leki te naśladują działanie tego hormonu – zwiększają wydzielanie insuliny, hamują apetyt i spowalniają opróżnianie żołądka. Dzięki temu pomagają kontrolować poziom cukru we krwi oraz sprzyjają uczuciu sytości i redukcji masy ciała. Przykładami takich leków są semaglutyd, liraglutyd czy tirzepatyd. Choć początkowo opracowano je dla diabetyków, dziś stanowią ważne wsparcie w walce z nadwagą.

Mechanizm działania analogów GLP-1

Analogi GLP-1 działają wielokierunkowo, naśladując naturalny mechanizm inkretynowy w organizmie. Po posiłku jelita uwalniają hormony inkretynowe (w tym GLP-1), które wpływają na trzustkę i inne narządy. Syntetyczne analogi GLP-1 łączą się z receptorami GLP-1 w różnych tkankach, wywołując szereg korzystnych efektów:

Stymulacja trzustki do wydzielania insuliny – leki te pobudzają komórki beta trzustki do produkcji insuliny, ale co ważne, robią to w sposób zależny od glukozy. Oznacza to, że insulina uwalniana jest głównie wtedy, gdy poziom cukru we krwi jest podwyższony, co pomaga obniżyć glikemię po posiłkach, a jednocześnie rzadko prowadzi do hipoglikemii (nadmiernego spadku cukru).
Hamowanie uwalniania glukagonu – analogi GLP-1 zmniejszają aktywność komórek alfa trzustki, które wydzielają glukagon. Glukagon to hormon, który podnosi poziom glukozy we krwi poprzez uwalnianie cukru z wątroby. Jego zahamowanie oznacza mniejszy wyrzut glukozy do krwioobiegu i stabilizację glikemii.
Spowolnienie opróżniania żołądka – leki te wpływają na układ pokarmowy, opóźniając przesuwanie się treści pokarmowej z żołądka do jelit. Wolniejsze opróżnianie żołądka sprawia, że składniki odżywcze (w tym glukoza) wchłaniają się stopniowo, co zapobiega gwałtownym skokom cukru po jedzeniu. Dłuższa obecność pokarmu w żołądku oznacza też wydłużone uczucie sytości.
Wpływ na ośrodek apetytu w mózgu – receptory GLP-1 znajdują się również w podwzgórzu, czyli obszarze mózgu odpowiedzialnym za regulację głodu i sytości. Pobudzenie tych receptorów przez analogi GLP-1 wysyła sygnał „najedzenia”. W efekcie maleje apetyt i łatwiej ograniczyć wielkość posiłków.

Wszystkie te działania łącznie prowadzą do lepszej kontroli poziomu cukru we krwi oraz redukcji nadmiernego apetytu. Co istotne, naturalne hormony GLP-1 ulegają bardzo szybkiej degradacji (enzym DPP-4 rozkłada je w ciągu kilku minut), natomiast analogi GLP-1 są zmodyfikowane tak, by były odporne na rozkład. Dzięki temu działają znacznie dłużej i silniej niż fizjologiczny hormon, zapewniając trwalszy efekt terapeutyczny. To tłumaczy, dlaczego u osób przyjmujących analogi GLP-1 obserwuje się zarówno poprawę kontroli glikemii, jak i zmniejszenie masy ciała.

Zastrzyki GLP-1 a odchudzanie – czy to skuteczna metoda?

Określenie zastrzyki na odchudzanie zrobiło w ostatnim czasie zawrotną karierę w mediach. Rzeczywiście, analogi GLP-1 podawane w formie zastrzyków znacząco ułatwiają redukcję masy ciała – zmniejszają apetyt, wydłużają sytość po posiłkach i sprawiają, że chętniej jemy mniej. Dzięki nim wiele osób z otyłością doświadcza spadku wagi, który wcześniej był trudny do osiągnięcia. Czy oznacza to jednak, że mamy do czynienia z cudownym środkiem na odchudzanie?

Analogi GLP-1 nie są magiczną różdżką, lecz narzędziem wspomagającym proces odchudzania. Ich skuteczność przejawia się głównie wtedy, gdy towarzyszą im zmiany stylu życia – zdrowa dieta o obniżonej kaloryczności oraz regularna aktywność fizyczna. Leki te ułatwiają trzymanie się diety, bo tłumią uczucie głodu i ograniczają podjadanie. Nie spowodują jednak, że kilogramy będą znikać przy stałym objadaniu się niezdrowym jedzeniem. Innymi słowy, zastrzyk sam w sobie nie spali kalorii – ale sprawi, że dostarczymy ich mniej, co jest warunkiem utraty wagi.

Wiele badań klinicznych potwierdza skuteczność analogów GLP-1 w terapii otyłości. Pacjenci stosujący te leki osiągają znacznie większą redukcję masy ciała niż osoby na placebo. Co ważne, najlepsze rezultaty widać u osób, które jednocześnie wprowadzają zmianę nawyków żywieniowych i ćwiczenia. Lekarze szczególnie zalecają terapię analogami GLP-1 pacjentom z otyłością (BMI ≥30) lub nadwagą (BMI ≥27) i chorobami towarzyszącymi, zwłaszcza gdy wcześniejsze próby odchudzania nie przyniosły efektów. W tych przypadkach korzyści z farmakoterapii przewyższają potencjalne ryzyko.

Podsumowując, terapia analogami GLP-1 może być bardzo skutecznym wsparciem odchudzania, ale powinna stanowić element szerszego planu. Osoba korzystająca z takiego leczenia nadal musi zadbać o zbilansowaną dietę i ruch. Tylko wtedy zastrzyk faktycznie przełoży się na trwałe, zdrowe obniżenie wagi, a nie jedynie chwilowy spadek kilogramów.

Analogi GLP-1 w leczeniu cukrzycy typu 2

Pierwotnym zastosowaniem agonistów GLP-1 jest terapia cukrzycy typu 2. U osób z cukrzycą tego typu często występuje nadmierny poziom cukru we krwi (hiperglikemia) spowodowany insulinoopornością i nieprawidłowym wydzielaniem insuliny. Standardowo leczenie zaczyna się od zmiany diety, stylu życia oraz leków doustnych (takich jak metformina). Jeżeli jednak takie postępowanie nie daje zadowalających efektów, lekarz może dołączyć do terapii analog GLP-1.

Leki inkretynowe, takie jak liraglutyd czy semaglutyd, pomagają obniżyć poziom glukozy poprzez opisane wcześniej mechanizmy: zwiększają insulinę, hamują glukagon, spowalniają wchłanianie cukru z pożywienia. Dla pacjenta przekłada się to na lepsze wyniki pomiarów cukru na czczo i po posiłkach oraz na obniżenie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c), która jest wskaźnikiem długoterminowej kontroli cukrzycy. Co istotne, dzięki temu że analogi GLP-1 nie stymulują insuliny przy prawidłowym stężeniu glukozy, ryzyko niebezpiecznych niedocukrzeń jest niewielkie – zwłaszcza w porównaniu z klasycznymi lekami, jak insulina czy pochodne sulfonylomocznika.

Dodatkową korzyścią ze stosowania analogów GLP-1 u diabetyków jest utrata masy ciała. Wielu chorych na cukrzycę typu 2 zmaga się z nadwagą lub otyłością, które pogarszają przebieg choroby. Wprowadzenie leku takiego jak semaglutyd może pomóc pacjentowi schudnąć kilka lub kilkanaście kilogramów, co z kolei poprawia wrażliwość na insulinę i ułatwia kontrolowanie cukrów.

Badania wykazały też, że niektóre analogi GLP-1 mają działanie protekcyjne na układ sercowo-naczyniowy. U pacjentów z cukrzycą typu 2 zaobserwowano mniejsze ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych (zawałów, udarów) u osób leczonych liraglutydem czy semaglutydem. Z tego powodu wytyczne zalecają rozważenie tych leków zwłaszcza u diabetyków z chorobami serca lub wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym.

Podsumowując, analogi GLP-1 stanowią istotny postęp w leczeniu cukrzycy typu 2. Pozwalają jednocześnie obniżać cukier i masę ciała, co jest niezwykle korzystne u osób zmagających się z tą chorobą. Oczywiście nadal konieczne jest przestrzeganie zaleceń dietetycznych i aktywność fizyczna, ale dodanie analogu GLP-1 często poprawia wyniki leczenia i opóźnia konieczność sięgnięcia po insulinę w zastrzykach.

Semaglutyd, liraglutyd, tirzepatyd – porównanie analogów GLP-1

Na rynku dostępnych jest kilka leków z grupy analogów GLP-1. Różnią się one między sobą częstością dawkowania, siłą działania oraz dopuszczonymi wskazaniami. Do najpopularniejszych należą:

Semaglutyd – analog GLP-1 nowej generacji podawany raz w tygodniu w formie zastrzyku (pen). Stosowany jest w leczeniu cukrzycy (pod nazwą Ozempic, w dawkach 0,25–1 mg tygodniowo) oraz – w wyższej dawce – w leczeniu otyłości (Wegovy, 2,4 mg raz na tydzień). Semaglutyd cechuje się bardzo silnym działaniem obniżającym glikemię i masę ciała. Badania wykazały, że pacjenci mogą średnio stracić kilkanaście procent wagi w ciągu roku terapii semaglutydem, co czyni go jednym z najskuteczniejszych leków wspomagających odchudzanie. Dostępna jest także doustna forma semaglutydu (tabletki Rybelsus), ale w Polsce zastrzyki pozostają podstawową formą podania.
Liraglutyd – starszy analog GLP-1, podawany codziennie w zastrzyku. Znany jest pod markami Victoza (w cukrzycy, typowe dawki 1,2–1,8 mg dziennie) oraz Saxenda (w otyłości, dawka zwiększana do 3 mg dziennie). Liraglutyd również wpływa na zmniejszenie apetytu i poprawę kontroli cukru, ale ze względu na codzienne podawanie i nieco mniejszą skuteczność w redukcji wagi (około 5–8% masy ciała w ciągu roku) stopniowo ustępuje miejsca semaglutydowi. Niemniej jest to sprawdzony lek, z którego wiele osób z powodzeniem korzysta, zwłaszcza gdy potrzebna jest redukcja wagi przy cukrzycy.
Tirzepatyd – najnowszy z omawianych leków, wyróżnia się tym, że działa nie tylko na receptory GLP-1, ale także na receptory GIP (innego hormonu inkretynowego). Dzięki podwójnemu mechanizmowi osiąga jeszcze silniejszy efekt – w badaniach pacjenci tracili na nim nawet ponad 20% masy ciała. Tirzepatyd (preparat Mounjaro) podawany jest raz na tydzień w rosnących dawkach (od 2,5 mg do 15 mg). Obecnie ma oficjalne wskazanie jedynie w leczeniu cukrzycy typu 2. Trwają jednak procedury mające na celu dopuszczenie tego leku również do terapii otyłości. Już teraz lekarze mogą rozważyć jego zastosowanie off-label u pacjentów z dużą otyłością, którzy potrzebują intensywnego wsparcia w redukcji wagi.

Warto dodać, że poza powyższymi trzema substancjami istnieją też inne analogi GLP-1: np. eksenatyd (był pierwszym lekiem inkretynowym, obecnie rzadziej stosowany) czy dulaglutyd (podawany raz w tygodniu, podobnie do semaglutydu). Wszystkie one działają na podobnej zasadzie i pomagają w kontroli cukrzycy oraz sprzyjają chudnięciu, różnią się jednak wygodą stosowania oraz siłą efektu. Obecnie to semaglutyd i tirzepatyd uznawane są za najbardziej efektywne w redukcji masy ciała, natomiast wybór konkretnego leku zależy od stanu zdrowia pacjenta, dostępności preparatu oraz decyzji lekarza prowadzącego.

Ile można schudnąć dzięki analogom GLP-1?

To jedno z najczęstszych pytań zadawanych przez osoby rozważające terapię takimi lekami. Wyniki odchudzania przy stosowaniu analogów GLP-1 mogą być imponujące, ale zależą od wielu czynników – dawki leku, czasu trwania kuracji, indywidualnej reakcji organizmu oraz przestrzegania diety. Badania kliniczne dostarczają pewnych orientacyjnych liczb:

Przy stosowaniu liraglutydu (Saxenda) w maksymalnej dawce przez rok pacjenci tracili średnio około 8% wyjściowej masy ciała (co odpowiada np. 8 kg przy wadze 100 kg). Około 1/3 pacjentów schudła ponad 10% masy ciała w ciągu roku.
Semaglutyd (Wegovy w dawce 2,4 mg tygodniowo) wykazał jeszcze większą skuteczność – średnia utrata masy ciała po 68 tygodniach terapii wynosiła około 15% masy ciała. Dla porównania, w grupie placebo spadek wynosił tylko około 2%. Wielu pacjentom udało się schudnąć 15–20 kg, a niektórzy tracili nawet więcej.
Tirzepatyd w najwyższych dawkach daje obecnie najlepsze rezultaty. W badaniu trwającym 72 tygodnie osoby przyjmujące tirzepatyd schudły średnio od 15% do 20% masy ciała (w zależności od dawki), a część uczestników zanotowała ponad 20% spadku wagi. To oznacza utratę rzędu 20–25 kg (lub więcej) u osób ważących około 100 kg na początku.

Oczywiście są to wartości uśrednione z badań – indywidualne wyniki mogą się różnić. Nie każdy pacjent schudnie aż tak dużo. Zdarzają się osoby, które tracą tylko kilka kilogramów, zwłaszcza jeśli nie przestrzegają zaleceń dietetycznych. Z kolei inni, przy dużej determinacji i odpowiedniej dawce leku, mogą schudnąć nawet więcej niż podane średnie.

Ważne jest również tempo chudnięcia. Pacjenci najszybciej chudną w pierwszych 3–6 miesiącach terapii, gdy osiągana jest pełna dawka leku. Później tempo może się nieco spowolnić, ale utrata wagi często trwa tak długo, jak długo kontynuowane jest leczenie. Gdy analog GLP-1 zostanie odstawiony, apetyt zwykle wraca do poprzedniego poziomu, co może skutkować ponownym przybieraniem na wadze. Dlatego specjaliści zalecają traktować tę terapię jako długoterminową – dla utrzymania efektów konieczne może być kontynuowanie zastrzyków przez wiele miesięcy, a nawet lat (oczywiście pod nadzorem lekarza).

Skutki uboczne i bezpieczeństwo terapii analogami GLP-1

Jak przy każdej terapii, stosowanie analogów GLP-1 może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych. Na szczęście większość z nich ma charakter łagodny i przemijający, zwłaszcza jeśli dawki leku zwiększa się stopniowo.

Najczęstsze skutki uboczne

Najczęściej występują objawy ze strony układu pokarmowego:

Nudności i wymioty – wiele osób na początku leczenia odczuwa mdłości, zwłaszcza po zwiększeniu dawki. Czasem pojawiają się też wymioty. Zwykle te objawy ustępują po kilku dniach lub tygodniach, gdy organizm przyzwyczai się do leku. Pomocne bywa spożywanie mniejszych posiłków i unikanie bardzo tłustych potraw.
Biegunka lub zaparcia – analogi GLP-1 wpływają na pracę jelit, co u niektórych pacjentów skutkuje luźniejszymi stolcami, a u innych przeciwnie – zaparciami. Mogą wystąpić również wzdęcia, odbijanie i uczucie pełności. Te dolegliwości najczęściej mijają z czasem.
Bóle brzucha i niestrawność – część pacjentów skarży się na bóle w nadbrzuszu, dyskomfort trawienny czy zgagę. Jeśli ból brzucha jest silny i nie ustępuje, należy skonsultować się z lekarzem (może to być oznaka poważniejszego problemu, np. zapalenia trzustki, choć zdarza się to rzadko).

Rzadkie powikłania i ostrzeżenia

Choć powyższe objawy zwykle mają łagodny charakter, istnieją też rzadsze działania niepożądane, o których warto wiedzieć. Do takich mniej typowych skutków ubocznych należą m.in. reakcje w miejscu wstrzyknięcia (ból, zaczerwienienie, świąd skóry), bóle głowy, uczucie osłabienia czy lekki wzrost tętna.

W pojedynczych przypadkach odnotowano również wypadanie włosów u pacjentów tracących bardzo dużo na wadze – najpewniej jest to efekt gwałtownej utraty kilogramów, a nie bezpośrednie działanie leku.

Najpoważniejsze z tych rzadkich powikłań to ostre zapalenie trzustki oraz rak rdzeniasty tarczycy. Zapalenie trzustki występuje rzadko, ale jeśli pacjent odczuwa silny, promieniujący do pleców ból brzucha z towarzyszącymi wymiotami – powinien natychmiast odstawić lek i zgłosić się do lekarza. Co do nowotworu tarczycy – u gryzoni laboratoryjnych długotrwałe podawanie bardzo wysokich dawek analogów GLP-1 powodowało pojawienie się guzów tarczycy. Dotychczas nie zaobserwowano takiego zjawiska u ludzi, jednak osoby z dziedziczną skłonnością do tego rzadkiego typu raka (rak rdzeniasty tarczycy, zespół MEN2) powinny unikać tej grupy leków.

Ogólnie rzecz biorąc, analogi GLP-1 są uważane za bezpieczne leki, o ile stosuje się je zgodnie z zaleceniami. Większość efektów ubocznych jest przejściowa i do opanowania. Ważne, aby terapię prowadzić pod kontrolą lekarza – regularne wizyty pozwolą monitorować postępy leczenia, ewentualne skutki uboczne oraz stan takich narządów jak trzustka czy tarczyca. Pacjent powinien też poinformować lekarza o wszystkich niepokojących objawach w trakcie leczenia, aby w razie potrzeby zmodyfikować dawkę lub przerwać terapię.

Przeciwwskazania do stosowania analogów GLP-1

Nie każdy może bezpiecznie stosować analogi GLP-1 – istnieją sytuacje, w których terapia tymi lekami jest niewskazana. Do głównych przeciwwskazań należą:

Cukrzyca typu 1 oraz cukrzycowa kwasica ketonowa – analogi GLP-1 nie są przeznaczone dla pacjentów z cukrzycą typu 1 ani do leczenia ostrych stanów jak kwasica. W tych przypadkach nie będą skuteczne (konieczna jest insulina), a ich podawanie mogłoby opóźnić właściwe leczenie.
Ciąża i karmienie piersią – lekarze nie zalecają stosowania agonistów GLP-1 u kobiet w ciąży ani matek karmiących. Nie prowadzono wystarczających badań w tej grupie, a potencjalny wpływ leku na płód lub niemowlę nie jest znany. Kobieta planująca ciążę powinna poinformować o tym lekarza przed rozpoczęciem terapii.
Ciężkie schorzenia przewodu pokarmowego – osoby z poważnymi chorobami układu pokarmowego (np. ciężką gastroparezą, czyli opóźnionym opróżnianiem żołądka, chorobą Crohna w zaostrzeniu czy nieswoistymi zapaleniami jelit) powinny unikać analogów GLP-1, ponieważ leki te działają na motorykę przewodu pokarmowego.
Przebyte zapalenie trzustki – pacjenci, którzy w przeszłości doświadczyli zapalenia trzustki, wymagają szczególnej ostrożności. Lekarz może zdecydować o niestosowaniu analogów GLP-1 u takich osób z obawy przed nawrotem choroby.
Choroby nerek – umiarkowane zaburzenia czynności nerek nie wykluczają terapii, ale przy ciężkiej niewydolności nerek lekarz ocenia ryzyko i korzyści. U niektórych leków z tej grupy istnieją ograniczenia w przypadku bardzo słabej funkcji nerek.
Skłonność do raka rdzeniastego tarczycy – osoby, u których w rodzinie występował rak rdzeniasty tarczycy lub zespół mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 2 (MEN2), powinny unikać terapii analogami GLP-1. To środek ostrożności wynikający z badań na zwierzętach, choć brak dowodów na takie działanie u ludzi.
Alergia na lek – oczywiście, jeśli pacjent kiedykolwiek miał reakcję alergiczną (np. wysypkę, obrzęk, duszność) po przyjęciu danego leku inkretynowego, nie wolno kontynuować terapii tym preparatem.

Zawsze przed rozpoczęciem leczenia lekarz przeprowadza dokładny wywiad i ocenia przeciwwskazania. Ważne jest, by pacjent szczerze informował o wszystkich swoich schorzeniach i obawach. Dzięki temu specjalista dobierze najbezpieczniejszą opcję terapii lub zaproponuje alternatywne metody, jeśli analogi GLP-1 nie są odpowiednie w danej sytuacji.

Jak stosować analogi GLP-1?

Terapia analogami GLP-1 zawsze powinna przebiegać pod opieką lekarza. Leki te dostępne są wyłącznie na receptę i to specjalista decyduje o tym, czy dany pacjent powinien z nich skorzystać. Jeśli lekarz zaleci terapię analogiem GLP-1, leczenie wygląda zazwyczaj następująco:

Forma podania: Większość analogów GLP-1 ma postać wygodnych w użyciu wstrzykiwaczy (penów) z cienką igłą. Zastrzyki wykonuje się podskórnie – najczęściej w brzuch, udo lub ramię. Aplikacja jest stosunkowo prosta i pacjent, po przeszkoleniu, robi ją samodzielnie w domu.
Częstotliwość dawkowania: W zależności od leku zastrzyki podaje się codziennie (np. liraglutyd) albo raz w tygodniu (np. semaglutyd, dulaglutyd, tirzepatyd). Ważne jest przestrzeganie zaleconego schematu – pominięcie dawki osłabia efekt leczenia. Jeśli zapomnimy wziąć dawkę, należy zastosować się do instrukcji lekarza lub ulotki (zwykle jeśli minęło mało czasu od planowanego terminu, przyjmuje się dawkę jak najszybciej; jeśli zbliża się termin kolejnej – pominiętą dawkę się opuszcza).
Tytrowanie dawki: Leczenie rozpoczyna się od małych dawek, które są dobrze tolerowane. Następnie co kilka tygodni dawka jest zwiększana, aby osiągnąć optymalny efekt. Taki stopniowy schemat (np. semaglutyd: 0,25 mg → 0,5 mg → 1 mg tygodniowo) pomaga zminimalizować skutki uboczne. Pacjent powinien ściśle trzymać się zaleceń dotyczących zwiększania dawki i nie przyspieszać tego procesu na własną rękę.
Czas trwania terapii: Analogów GLP-1 nie stosuje się jako krótkiej kuracji – to leczenie długoterminowe. Dopóki przynosi korzyści (redukcję wagi, dobrą kontrolę cukru) i nie występują poważne efekty uboczne, terapia może być kontynuowana miesiącami, a nawet latami. Przerwanie leczenia często skutkuje ponownym wzrostem apetytu i wagi, dlatego o ewentualnym zakończeniu terapii zawsze decyduje lekarz.
Kontrola w trakcie leczenia: W czasie przyjmowania leku pacjent powinien pozostawać w regularnym kontakcie z lekarzem prowadzącym. Na wizytach kontrolnych oceniane są postępy (spadek masy ciała, poziomy glukozy, wyniki badań laboratoryjnych) oraz ewentualne działania niepożądane. Może zajść potrzeba modyfikacji innych leków (np. zmniejszenie dawek insuliny lub tabletek na cukrzycę, jeśli cukry się poprawią).

Należy pamiętać, że analogi GLP-1 stanowią jedynie element kompleksowego podejścia. Równolegle pacjent powinien utrzymywać zdrowe nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną. Sam zastrzyk nie zastąpi diety – ale w połączeniu z nią da najlepsze rezultaty. Warto również przygotować się na koszty terapii: leki inkretynowe są stosunkowo drogie, a refundacja w ramach NFZ ograniczona (przysługuje głównie chorym na cukrzycę spełniającym określone kryteria). Ponadto, z powodu rosnącego zainteresowania tymi preparatami, zdarzają się czasowe braki w aptekach. Tym bardziej istotne jest planowanie wizyt lekarskich i zaopatrzenia w lek z wyprzedzeniem, aby nie dopuścić do przerw w terapii.