Czym jest SIBO?

Przyczyny i czynniki ryzyka SIBO

W prawidłowych warunkach układ pokarmowy dysponuje mechanizmami, które chronią jelito cienkie przed nadmiernym rozrostem drobnoustrojów. Kwaśny sok żołądkowy, enzymy trzustkowe, sprawna perystaltyka (ruchy jelit), prawidłowo funkcjonująca zastawka krętniczo-kątnicza oraz elementy układu odpornościowego (np. przeciwciała IgA) utrzymują naturalną równowagę flory bakteryjnej. SIBO rozwija się, gdy któryś z tych mechanizmów zawodzi – wówczas bakterie typowe dla jelita grubego mogą nadmiernie zasiedlić jelito cienkie.

• Choroby przewlekłe (metaboliczne i trawienne) – np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy, celiakia, nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) czy zespół jelita drażliwego (IBS). Schorzenia te często zaburzają trawienie lub motorykę jelit, sprzyjając rozwojowi SIBO.
• Zmiany anatomiczne w przewodzie pokarmowym – np. uchyłki jelita cienkiego, zrosty i zwężenia po operacjach (np. po operacjach bariatrycznych czy radioterapii), przetoki czy wydłużony odcinek jelita. Takie nieprawidłowości prowadzą do zalegania treści pokarmowej, co tworzy pożywkę dla bakterii.
• Leki wpływające na pracę jelit – długotrwałe stosowanie inhibitorów pompy protonowej (leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku) sprzyja przetrwaniu bakterii, a opioidowe leki przeciwbólowe osłabiają perystaltykę. Również antybiotyki nadużywane w przeszłości mogą zaburzyć mikrobiotę i predysponować do SIBO.
• Osłabiona odporność organizmu – np. przewlekłe przyjmowanie sterydów, zakażenie wirusem HIV czy niedobór immunoglobulin (IgA) sprawiają, że organizm gorzej radzi sobie z nadmiernym wzrostem drobnoustrojów.
• Wiek podeszły – u seniorów część mechanizmów ochronnych osłabia się, perystaltyka jest wolniejsza, a częste bywa również przyjmowanie leków (np. na nadkwasotę czy ból), co razem zwiększa ryzyko SIBO.

Centralną rolę w zapobieganiu SIBO odgrywają międzyposiłkowe fale skurczów jelit (tzw. wędrujący kompleks mioelektryczny), które oczyszczają jelito cienkie z bakterii i resztek pokarmu. Gdy motoryka jelit jest upośledzona (np. w przebiegu cukrzycy czy stosowania opioidów), bakterie mają znacznie łatwiejsze warunki do niekontrolowanego rozrostu.

Objawy i skutki zdrowotne SIBO

Nadmierny rozrost bakterii w początkowym odcinku jelita sprawia, że procesy trawienia nie przebiegają prawidłowo. Dochodzi do fermentacji cukrów i produkcji nadmiaru gazów w jelicie cienkim, a ważne składniki odżywcze mogą nie wchłaniać się w pełni. W rezultacie SIBO powoduje szereg objawów żołądkowo-jelitowych oraz prowadzi do niedoborów, które odbijają się na funkcjonowaniu całego organizmu. Typowe dolegliwości ze strony układu pokarmowego obejmują:

• Wzdęcia i nadmierne wytwarzanie gazów (objawy często nasilają się po posiłkach).
• Bóle brzucha, skurcze oraz uczucie przelewania w jamie brzusznej.
• Biegunki (często o charakterze tłuszczowym) lub zaparcia, albo naprzemienne występowanie obu tych dolegliwości.
• Częste odbijanie, uczucie kwasu w przełyku, zgaga lub refluks żołądkowy.
• Poczucie ciężkości, pełności po jedzeniu nawet małych porcji pokarmu.

Przy długotrwałym SIBO może dojść do utraty masy ciała i rozwoju niedożywienia wskutek nieprawidłowego wchłaniania. Niedobór witaminy B₁₂ często wywołuje niedokrwistość oraz neuropatie (np. drętwienie rąk i nóg). Z kolei deficyt witaminy D i wapnia osłabia kości, a brak witaminy A pogarsza stan skóry i widzenie. Pacjenci z SIBO często doświadczają chronicznego zmęczenia, osłabienia i ogólnego rozbicia. Wiele osób zauważa również pogorszenie nastroju lub objawy depresyjne, co może mieć związek z zaburzeniem osi jelitowo-mózgowej oraz niewłaściwym wchłanianiem mikroelementów niezbędnych do prawidłowej pracy układu nerwowego.

Diagnostyka SIBO

Ze względu na niespecyficzne objawy, rozpoznanie SIBO wymaga wykonania odpowiednich badań. Podstawowym testem jest nieinwazyjny wodorowy test oddechowy (często rozszerzony o pomiar metanu). Badanie trwa ok. 2–3 godziny i polega na wypiciu na czczo specjalnego roztworu cukru (najczęściej laktulozy lub glukozy), a następnie seryjnych pomiarach stężenia wodoru i metanu w wydychanym powietrzu co kilkanaście minut. Jeśli bakterie w jelicie cienkim fermentują cukier, produkują nadmiar gazów, co skutkuje pojawieniem się podwyższonych wartości (np. wzrost poziomu wodoru o ponad 20 ppm) w wydychanym powietrzu. Wynik dodatni testu potwierdza obecność SIBO.

W ramach diagnostyki lekarz może zlecić również dodatkowe badania, aby ocenić ogólny stan zdrowia pacjenta i wykluczyć inne schorzenia. Obejmują one badania krwi (np. morfologię, oznaczenie poziomu witamin, markerów zapalnych) oraz analizę kału (np. w kierunku pasożytów lub markerów zapalenia jelit). Niekiedy konieczne są także badania obrazowe lub endoskopowe – np. enterografia, kolonoskopia czy gastroskopia z pobraniem próbki z jelita cienkiego – zwłaszcza gdy podejrzewa się współistniejące choroby (takie jak celiakia czy choroba Crohna). Warto dodać, że złotym standardem w rozpoznaniu SIBO jest posiew bakteryjny próbki treści jelita cienkiego, jednak ze względu na inwazyjność badanie to wykonuje się bardzo rzadko. Dokładna diagnostyka pozwala potwierdzić nadmierny rozrost bakterii oraz ustalić przyczyny choroby i dobrać optymalne leczenie.

Leczenie SIBO

Leczenie zespołu przerostu bakteryjnego jelita cienkiego polega przede wszystkim na ograniczeniu nadmiaru bakterii oraz łagodzeniu objawów. Standardem jest antybiotykoterapia, zazwyczaj trwająca od 2 do 4 tygodni. Stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum, działające zarówno na bakterie tlenowe, jak i beztlenowe bytujące w jelicie cienkim. W wielu przypadkach jedna seria leczenia przynosi wyraźną poprawę, jednak SIBO ma tendencję do nawrotów – w razie powrotu objawów lekarz może zalecić ponowną lub dłuższą terapię antybiotykiem. Równie istotnym elementem leczenia jest wyeliminowanie czynnika, który wywołał przerost bakteryjny. Jeśli przyczyną były np. przyjmowane leki (hamujące motorykę lub kwasowość żołądka), należy je odstawić lub zmienić pod nadzorem lekarza. Przy nieprawidłowościach anatomicznych (takich jak uchyłki czy zwężenia) w niektórych przypadkach konieczna bywa interwencja chirurgiczna, aby usunąć źródło problemu.

W postępowaniu przy SIBO istotne jest całościowe podejście do zdrowia pacjenta. Oprócz eliminacji nadmiaru drobnoustrojów antybiotykami, bardzo ważna jest odpowiednia dieta (o czym poniżej), która wspomaga odbudowę prawidłowej flory jelitowej oraz regenerację błony śluzowej jelita. Czasem do terapii dodaje się leki prokinetyczne usprawniające perystaltykę, aby zapobiegać zastojowi treści w jelitach. W przypadku stwierdzonych niedoborów żywieniowych należy uzupełnić witaminy (np. B₁₂, D, kwas foliowy) oraz składniki mineralne. Rola probiotyków w SIBO nie jest jednoznaczna – niektórym pacjentom preparaty z dobroczynnymi bakteriami przynoszą ulgę i pomagają odbudować mikrobiom po antybiotykoterapii, u innych jednak mogą nasilać wzdęcia i dyskomfort. Dlatego ich stosowanie należy dostosować indywidualnie do pacjenta. Kompleksowe podejście łączące farmakoterapię, dietoterapię oraz leczenie przyczynowe pozwala najskuteczniej przywrócić równowagę w jelitach i poprawić komfort życia chorego.

Dieta przy SIBO

W leczeniu SIBO niezwykle ważna jest odpowiednia dieta. Jej celem jest ograniczenie pożywki dla nadmiernie rozmnożonych bakterii oraz wspomaganie regeneracji jelit. Podstawowym zaleceniem żywieniowym jest stosowanie tzw. diety LOW FODMAP. Polega ona na czasowej eliminacji produktów zawierających trudno wchłanialne, fermentujące cukry (FODMAP – fermentujące oligo-, di-, monosacharydy i poliole), które nasilają wzdęcia i inne objawy. Ogranicza się m.in. część owoców, warzyw, nabiału oraz produktów zbożowych, aby „zagłodzić” bakterie zasiedlające jelito cienkie. Jednocześnie komponuje się posiłki z produktów lekkostrawnych i ubogich w FODMAP, co ułatwia trawienie i zmniejsza dolegliwości.

• Przykładowe produkty niewskazane przy SIBO (wysoka zawartość FODMAP): jabłka, gruszki, brzoskwinie, śliwki, arbuz, wiśnie; warzywa kapustne (kapusta, brokuł, kalafior, brukselka), czosnek, cebula, strączki (fasola, ciecierzyca, soczewica); produkty mleczne zawierające laktozę (mleko, serki, lody); pszenne pieczywo i makarony; produkty słodzone syropem glukozowo-fruktozowym, miodem lub cukrami alkoholowymi (sorbitol, mannitol, ksylitol).
• Przykładowe produkty dozwolone i dobrze tolerowane na diecie low FODMAP: owoce jagodowe (banan, jagody, maliny, truskawki), owoce cytrusowe; warzywa dyniowate (dynia, cukinia), marchew, ziemniaki, pomidory, sałata, ogórek; bezlaktozowe produkty mleczne (mleko bez laktozy, twarde sery jak cheddar, jogurt bez laktozy) oraz napoje roślinne (np. mleko migdałowe, owsiane); ryż, owies, komosa ryżowa, produkty bezglutenowe (np. chleb gryczany lub orkiszowy na zakwasie); orzechy w małych ilościach (np. migdały, orzechy włoskie), pestki dyni i słonecznika.

W diecie SIBO bardzo ważne jest przestrzeganie trzech etapów: fazy eliminacji (4–6 tygodni ścisłej diety low FODMAP), następnie stopniowa reintrodukcja wykluczonych produktów oraz faza utrwalenia (stabilizacji) efektów. Podczas ponownego wprowadzania żywności należy obserwować, które pokarmy są tolerowane, a które powodują nawrót objawów – na tej podstawie można opracować indywidualny, długofalowy jadłospis. Warto wprowadzać nowe produkty stopniowo, jednocześnie dbając o to, by były łatwe do strawienia (np. obrane ze skórki, dokładnie ugotowane lub zmiksowane). Istnieją także inne strategie żywieniowe pomocne przy SIBO, jak dieta SCD (specyficznych węglowodanów) czy dieta GAPS, które również opierają się na eliminacji trudno strawnych składników i regeneracji bariery jelitowej. Często łączy się elementy różnych protokołów dietetycznych, aby osiągnąć optymalny efekt u danego pacjenta.

Dieta przy SIBO powinna być różnorodna i pełnowartościowa, aby zapobiegać niedoborom żywieniowym. Pomimo licznych ograniczeń ważne jest dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych witamin, minerałów oraz odpowiedniej ilości białka i zdrowych tłuszczów. W codziennym menu warto uwzględniać m.in. jaja, tłuste ryby morskie, chude mięso, oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy), orzechy i nasiona, a także warzywa liściaste (szpinak, jarmuż) – produkty te są bogate w żelazo, witaminę B₁₂, kwas foliowy, witaminy A, D, E oraz K. Dobrze zbilansowana, indywidualnie dobrana dieta łagodzi objawy SIBO i wspiera leczenie, a także pomaga utrzymać długotrwałą poprawę oraz równowagę mikrobioty jelitowej.

Zapobieganie SIBO

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia SIBO lub jego nawrotów po zakończonym leczeniu, warto przestrzegać kilku zasad zdrowego stylu życia. Poniżej najważniejsze z nich:

• Zbilansowana dieta – na co dzień stosuj zdrowe nawyki żywieniowe. Unikaj nadmiernego spożycia cukrów prostych, wysoko przetworzonej żywności i alkoholu, które sprzyjają zaburzeniom flory jelitowej. Staraj się bazować na urozmaiconej diecie bogatej w błonnik (warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste), ale wprowadzaj go stopniowo i z umiarem, by nie powodować wzdęć.
• Regularne posiłki i przerwy między nimi – zachowuj regularny rytm żywienia. Nie podjadaj co chwilę i rób kilkugodzinne przerwy między posiłkami, aby umożliwić jelitom naturalne oczyszczanie (działanie kompleksu MMC). Kolację jedz najpóźniej 2–3 godziny przed snem.
• Aktywność fizyczna – regularnie uprawiaj ruch, ponieważ ćwiczenia fizyczne stymulują perystaltykę jelit. Już codzienny spacer, jazda na rowerze czy łagodne treningi jogi mogą poprawić motorykę przewodu pokarmowego i zmniejszyć ryzyko zastojów treści pokarmowej.
• Leczenie chorób współistniejących – dbaj o właściwe prowadzenie schorzeń mogących sprzyjać SIBO. Kontroluj cukrzycę (utrzymuj prawidłowy poziom cukru), lecz niedoczynność tarczycy, zapobiegaj zaostrzeniom chorób zapalnych jelit. Dzięki temu ograniczysz negatywny wpływ tych schorzeń na motorykę i funkcje przewodu pokarmowego.
• Unikanie niepotrzebnych leków – stosuj leki (np. antybiotyki, inhibitory pompy protonowej na zgagę, opioidy przeciwbólowe) tylko wtedy, gdy są naprawdę konieczne i zgodnie z zaleceniami lekarza. Nadużywanie tych preparatów może zaburzać mikrobiom jelitowy lub perystaltykę, sprzyjając rozwojowi SIBO.
• Probiotyki po kuracji – po zakończeniu antybiotykoterapii (zarówno tej stosowanej w leczeniu SIBO, jak i innej) rozważ przyjmowanie dobrej jakości probiotyków lub włączenie do diety naturalnych fermentowanych produktów (kiszonki, jogurty probiotyczne). Pomaga to odbudować przyjazną florę jelitową i utrzymać prawidłową równowagę mikrobioty, co działa ochronnie przed ponownym przerostem bakterii.
• Odpowiednia higiena jedzenia – jedz powoli, dokładnie przeżuwaj każdy kęs i nie spożywaj posiłków w pośpiechu. Prawidłowe trawienie zaczyna się już w jamie ustnej – ślina i enzymy w niej zawarte rozkładają węglowodany. Gdy jesz spokojnie, pokarm jest lepiej rozdrobniony i nadtrawiony, co odciąża dalsze odcinki przewodu pokarmowego. Dodatkowo dbaj o higienę jamy ustnej, ponieważ zaniedbane zęby i infekcje w ustach mogą być źródłem niepożądanych bakterii.

Stosowanie się do powyższych zasad wspiera zdrowie jelit i pomaga utrzymać w ryzach mikrobiotę, co znacząco zmniejsza ryzyko SIBO. Warto wypracować trwałe, zdrowe nawyki żywieniowe i życiowe – dzięki nim układ pokarmowy będzie funkcjonował sprawnie, a ewentualne drobne zaburzenia równowagi bakterii nie przerodzą się w poważny problem.