Rola puryn w organizmie
Puryny stanowią wyjściowy surowiec do syntezy nukleotydów, związków tworzących DNA i RNA. Uczestniczą też w metabolizmie energetycznym komórki (np. w przenoszeniu energii zawartej w ATP) oraz regulują aktywność licznych enzymów. Biorą udział w sygnalizacji komórkowej i syntezie białek. W połączeniu z witaminami tworzą ważne koenzymy, takie jak NAD i NADP, które biorą udział w reakcjach metabolicznych. Nukleotydy purynowe (np. ATP, GTP) stanowią podstawowe nośniki energii w komórce. Są więc niezbędne do wielu procesów życiowych i mają istotne znaczenie dla wzrostu i regeneracji komórek.
Związek puryn z kwasem moczowym
Zdrowy organizm usuwa kwas moczowy powstający z puryn za pośrednictwem nerek. W surowicy normą jest około 30–70 mg/l (180–420 μmol/l) kwasu moczowego, z czego ok. 75% wydalane jest z moczem, a pozostałe 25% trafia do przewodu pokarmowego. Jeśli jednak podaż puryn przewyższa możliwości usuwania lub nerki działają nieprawidłowo, kumuluje się kwas moczowy (hiperurykemia). W konsekwencji wzrasta ryzyko wystąpienia schorzeń omówionych poniżej.
Dna moczanowa i nadmiar puryn
Dna moczanowa jest przewlekłą chorobą reumatyczną wywoływaną przez trwałe podwyższenie poziomu kwasu moczowego we krwi. Dochodzi wtedy do odkładania się kryształów moczanu sodu w stawach, co prowadzi do ostrych, bardzo bolesnych zapaleń (najczęściej obejmujących staw dużego palca u nogi). Choroba ta dotyka około 2% osób powyżej 40. roku życia (przeważnie mężczyzn), a jej zaostrzenie często wiąże się z niewłaściwą dietą i spożyciem alkoholu.
Hiperurykemia sprzyja także tworzeniu kamieni moczanowych w nerkach – kryształów kwasu moczowego gromadzących się w drogach moczowych. Inne przyczyny hiperurykemii obejmują np. zespół Lescha-Nyhana czy niektóre leki (diuretyki, cytostatyki). Leczenie dny polega przede wszystkim na zmianie diety i stylu życia oraz farmakoterapii zmniejszającej poziom kwasu moczowego.
Produkty bogate w puryny
Do produktów o wysokiej zawartości puryn należą przede wszystkim:
- Mięso czerwone (wołowina, wieprzowina, jagnięcina)
- Podroby (wątroba, nerki, mózg)
- Ryby i owoce morza (np. sardynki, śledzie, makrela, małże)
- Rośliny strączkowe (fasola, soczewica, groch)
- Niektóre warzywa (np. szpinak, szparagi, kalafior)
W diecie ubogopurynowej zaleca się ograniczanie w szczególności tych pokarmów. Niewielkie ilości chudego drobiu (np. kurczaka bez skóry) czy królika są zwykle lepiej tolerowane niż czerwone mięso i mogą pojawiać się w umiarkowanych porcjach.
Warto jednak zauważyć, że puryny zawarte w roślinach strączkowych i warzywach nie podnoszą znacząco poziomu kwasu moczowego we krwi. Badania sugerują, że spożycie fasoli, grochu i soczewicy nie zwiększa ryzyka dny, a wręcz może działać korzystnie w tej chorobie.
Produkty niskopurynowe
Przykłady produktów o niskiej zawartości puryn to:
- Warzywa (np. sałata, marchew, ogórki, pomidory)
- Owoce (np. jabłka, gruszki, wiśnie, truskawki, pomarańcze)
- Produkty zbożowe (pieczywo pszenne lub razowe, ryż, kasze, makarony)
- Nabiał i jaja (mleko, jogurty naturalne, chudy twaróg, jaja)
- Orzechy (np. migdały, orzechy laskowe)
Pokarmy niskopurynowe można spożywać bez ograniczeń nawet w diecie redukującej puryny. Włączenie ich w codzienny jadłospis wspiera utrzymanie prawidłowego poziomu kwasu moczowego.
Do typowych niskopurynowych warzyw należą cebula, cukinia, ogórki, pomidory, sałata, ziemniaki i marchew, a spośród owoców – czereśnie, maliny, truskawki, winogrona, jabłka i gruszki. Za produkty praktycznie pozbawione puryn uznaje się także oliwę z oliwek, pieczywo razowe, gotowane chude mięso, makarony, kasze i niskotłuszczowy nabiał.
Zalecenia dietetyczne przy ograniczeniu puryn
Zalecane działania dietetyczne przy ograniczaniu puryn to:
- Duże spożycie płynów (co najmniej 2–3 litry wody dziennie)
- Ograniczenie pokarmów bogatych w puryny: tłustych mięs, podrobów, śledzi, szprotek oraz wywarów mięsnych
- Wybieranie produktów roślinnych i niskoprzetworzonych: warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych oraz chudego nabiału
- Unikanie alkoholu (zwłaszcza piwa), słodzonych napojów gazowanych i tłustych potraw
- Regularne spożywanie posiłków, umiarkowana aktywność fizyczna i utrzymanie prawidłowej masy ciała
- Unikanie głodówek oraz gwałtownych diet odchudzających
Przestrzeganie powyższych zaleceń sprzyja obniżeniu stężenia kwasu moczowego we krwi i zmniejszeniu ryzyka zaostrzeń dny moczanowej. Szczególnie ważne jest systematyczne nawadnianie organizmu oraz unikanie restrykcyjnych diet redukcyjnych.
Wpływ puryn na zdrowie
Puryny są potrzebne do wielu procesów życiowych – budowy DNA, syntezy białek i metabolizmu energetycznego, ale ich nadmiar może przyczyniać się do problemów zdrowotnych. Hiperurykemia sprzyja rozwojowi dny moczanowej i kamicy nerkowej. Zauważono też, że puryny pochodzące z produktów roślinnych nie podwyższają znacząco poziomu kwasu moczowego we krwi. Niektóre badania sugerują, że podwyższony poziom kwasu moczowego może zwiększać ryzyko nadciśnienia i chorób sercowo-naczyniowych. Z kolei spożycie mleka i jogurtów (odtłuszczonych) wiąże się ze zmniejszonym stężeniem kwasu moczowego we krwi. Dodatkowo spożywanie czereśni i witaminy C może zmniejszać częstość napadów dny. Dlatego utrzymanie odpowiedniego poziomu puryn we krwi jest istotne dla zdrowia.
