Rola molibdenu w organizmie
Molibden pełni w organizmie człowieka szereg ważnych funkcji, pomimo że jest obecny jedynie w minimalnych ilościach. Przede wszystkim wchodzi w skład kilku enzymów, które umożliwiają prawidłowy przebieg istotnych przemian metabolicznych. Enzymy te biorą udział m.in. w detoksykacji szkodliwych związków zawierających siarkę (takich jak siarczyny obecne w niektórych konserwantach) oraz w przemianie puryn w kwas moczowy – procesie ważnym dla usuwania produktów przemiany materii. Dzięki obecności molibdenu sprawniej zachodzi również rozkład alkoholu i innych toksyn w wątrobie, co wspomaga naturalne mechanizmy oczyszczania organizmu. Pierwiastek ten bierze też udział w reakcjach oksydacyjno-redukcyjnych, wpływając na metabolizm tłuszczów i węglowodanów – w efekcie pomaga w dostarczaniu energii komórkom. Ważną rolą molibdenu jest ponadto wspieranie wchłaniania żelaza z pożywienia i jego wykorzystania w produkcji hemoglobiny. Poprzez ten mechanizm pierwiastek przyczynia się do zapobiegania niedokrwistości oraz zapewnia prawidłowy transport tlenu we krwi. Dzięki obecności w szkliwie zębów i tkance kostnej molibden wspomaga utrzymanie zdrowych zębów i mocnych kości, co jest szczególnie istotne w okresie wzrostu u dzieci i młodzieży. Co więcej, molibden oddziałuje na prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego – badania sugerują, że jest on ważny dla płodności mężczyzn, wspomagając produkcję nasienia i utrzymanie odpowiedniego poziomu hormonów. Wspierając liczne procesy biochemiczne i ochronne w ustroju, molibden przyczynia się także do utrzymania sprawnego układu odpornościowego i ogólnego dobrego stanu zdrowia.
Źródła molibdenu w diecie
Molibden jest pierwiastkiem szeroko rozpowszechnionym w pożywieniu, choć jego zawartość w poszczególnych produktach może znacznie się różnić. Wynika to głównie z warunków środowiskowych – rośliny pobierają molibden z gleby, dlatego warzywa i zboża uprawiane na glebach bogatych w ten pierwiastek zawierają go nawet wielokrotnie więcej niż te z gleb ubogich. Największe ilości molibdenu występują zwykle w roślinach strączkowych, produktach zbożowych pełnoziarnistych oraz orzechach. Ponadto pierwiastek ten obecny jest w zielonych warzywach liściastych i niektórych warzywach kapustnych. Zwierzęta również gromadzą molibden w swoich tkankach, dlatego źródłem tego mikroelementu mogą być podroby (np. wątroba), czerwone mięso oraz produkty mleczne i jaja. Co ciekawe, w niektórych regionach znaczącym źródłem molibdenu może być twarda woda pitna, dostarczana z wodociągów bogatych w minerały. W praktyce w zróżnicowanej diecie dużą część molibdenu dostarczają popularne produkty zbożowe oraz nabiał, które spożywamy na co dzień. Choć zawartość tego pierwiastka w mleku i jego przetworach jest stosunkowo niewielka, ich powszechne spożycie sprawia, że mogą one pokrywać istotny odsetek dziennego zapotrzebowania. Podobnie zboża (pieczywo, kasze, ryż) obecne w codziennym jadłospisie stanowią ważne źródło molibdenu. Z kolei rośliny strączkowe i orzechy, mimo że zazwyczaj jemy je rzadziej, zawierają duże ilości molibdenu i warto je uwzględniać w diecie jako cenne uzupełnienie menu. Ze względu na tak szeroką obecność molibdenu w różnych grupach żywności, prawidłowo zbilansowana dieta na ogół zapewnia odpowiednią ilość tego pierwiastka bez konieczności specjalnego planowania.
- Rośliny strączkowe: fasola (szczególnie odmiany takie jak lima, czerwona), groch, soczewica, soja.
- Produkty zbożowe pełnoziarniste: pieczywo razowe, mąka pełnoziarnista, owies, kasza gryczana, brązowy ryż.
- Orzechy i nasiona: na przykład orzechy arachidowe, migdały, nasiona słonecznika.
- Warzywa: ciemnozielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, sałata) oraz warzywa kapustne (brokuły, kapusta).
- Produkty odzwierzęce: podroby (wątroba, nerki), wołowina, mleko i przetwory mleczne, jaja kurze.
Zalecane dzienne spożycie molibdenu
Zapotrzebowanie organizmu na molibden jest bardzo niewielkie w porównaniu z bardziej rozpowszechnionymi makroskładnikami. Rzeczywiście, organizm dorosłego człowieka zawiera łącznie jedynie ok. 10–15 mg molibdenu, zgromadzonego głównie w wątrobie, nerkach, kościach i zębach. Organizm co prawda regularnie wydala ten pierwiastek (przede wszystkim z moczem), ale dzienne ubytki są niewielkie, stąd równie małe jest zapotrzebowanie na jego stałe uzupełnianie. Zalecane dzienne spożycie tego pierwiastka wynosi około 45–50 μg (mikrogramów) dla przeciętnej osoby dorosłej. Dzieci potrzebują odpowiednio mniejszych ilości – u niemowląt wystarcza już kilkanaście mikrogramów na dobę, a u starszych dzieci zapotrzebowanie stopniowo wzrasta do kilkudziesięciu mikrogramów w okresie dorastania. W czasie ciąży i karmienia piersią zalecana podaż molibdenu jest nieco wyższa, co wynika z dodatkowego zapotrzebowania rozwijającego się dziecka. W praktyce jednak nawet bez specjalnej suplementacji większość ludzi dostarcza z dietą wystarczające ilości molibdenu. Średnie spożycie tego składnika w typowej diecie często przekracza wartości zalecane – w zależności od rodzaju stosowanej diety i regionalnej zawartości molibdenu w żywności, może wynosić nawet ponad 100 μg dziennie. Fakt ten sprawia, że niedobory molibdenu należą do rzadkości. Osoby odżywiające się różnorodnie zazwyczaj bez trudu osiągają wymagane minimum molibdenu, nie musząc zwracać na to szczególnej uwagi w planowaniu posiłków.
Niedobór molibdenu
Niedobory molibdenu u ludzi występują niezwykle rzadko. U większości osób nawet skromna, urozmaicona dieta dostarcza wystarczające ilości tego pierwiastka, przez co typowy niedobór spowodowany zbyt małą podażą z pożywienia praktycznie się nie zdarza. Ryzyko niedoboru może jednak pojawić się w szczególnych okolicznościach, takich jak skrajnie uboga dieta eliminacyjna, długotrwałe żywienie pozajelitowe (dożylne) bez dodatku molibdenu lub bardzo rzadkie wrodzone zaburzenia metaboliczne (np. defekt enzymu sulfitooksydazy), które uniemożliwiają organizmowi prawidłowe wykorzystanie molibdenu. W literaturze opisano przypadek pacjenta chorującego na Leśniowskiego-Crohna, u którego w wyniku przedłużonego żywienia pozajelitowego doszło do niedoboru molibdenu. Pacjent ten doświadczał m.in. nasilonych nudności, zaburzeń widzenia, przyspieszonego oddechu i bicia serca, a badania laboratoryjne wykazały nieprawidłowości metaboliczne. Objawy ustąpiły dopiero po uzupełnieniu molibdenu w diecie dożylnej. Charakterystycznymi cechami biochemicznymi takiego niedoboru było m.in. znaczne podwyższenie poziomu aminokwasu metioniny we krwi przy jednoczesnym obniżonym stężeniu kwasu moczowego. Ogólnie konsekwencje niedoboru molibdenu są poważne, ponieważ bez tego pierwiastka zaburzone zostaje działanie enzymów odpowiedzialnych za usuwanie toksycznych substancji (np. siarczynów) i inne istotne procesy biochemiczne. U osób z ciężkim deficytem molibdenu obserwowano liczne niepokojące symptomy obejmujące zarówno układ nerwowy, krążenia, jak i stan skóry czy gospodarkę żelaza. Do możliwych objawów niedoboru molibdenu zalicza się między innymi:
- bóle głowy, dezorientację i drażliwość
- nudności i wymioty
- przyspieszoną akcję serca (tachykardię)
- problemy ze wzrokiem (np. osłabione widzenie o zmierzchu)
- zmiany skórne i podatność na próchnicę zębów
- spadek popędu seksualnego (obniżone libido) i nadmierne wypadanie włosów
- uczucie silnego zmęczenia, senność oraz obniżoną odporność
- pogłębiający się niedobór żelaza prowadzący do anemii
Wszystkie te symptomy są niespecyficzne i mogą wynikać również z innych schorzeń, jednak ich jednoczesne wystąpienie przy skrajnie ubogiej diecie może sugerować niedobór molibdenu. W praktyce najważniejsze jest zapobieganie takiej sytuacji poprzez utrzymanie zbilansowanego jadłospisu. Na szczęście niedostatek molibdenu z samej diety praktycznie nie występuje, więc standardowo nie ma potrzeby dodatkowego kontrolowania jego poziomu u zdrowych osób.
Nadmiar molibdenu
Nadmiar molibdenu występuje równie rzadko, co jego niedobór, jednak konsekwencje zbyt wysokiego poziomu tego pierwiastka mogą być dotkliwe. Organizm ludzki potrafi tolerować dość szeroki zakres spożycia molibdenu, ale przekroczenie bezpiecznych dawek prowadzi do objawów zatrucia. Główną przyczyną nadmiaru molibdenu jest często niewłaściwa suplementacja – przyjmowanie zbyt dużych dawek w postaci preparatów lub mineralizatorów diety. Spożycie z normalną żywnością raczej nie spowoduje przedawkowania, gdyż stężenie molibdenu w produktach spożywczych jest zbyt niskie, by osiągnąć poziom toksyczny. Wyjątkiem mogą być tereny, na których gleba i woda zawierają niezwykle wysokie ilości molibdenu – na takich obszarach (przykładem jest część Armenii) odnotowano u mieszkańców występowanie objawów zatrucia, takich jak bóle i stany zapalne stawów przypominające dnę moczanową. Bezpieczna górna granica dziennego spożycia molibdenu wynosi zwykle około 1000–2000 μg (1–2 mg) na dobę. Przy spożyciu powyżej tego poziomu – zwłaszcza przez dłuższy czas – może dojść do kumulacji pierwiastka w organizmie i wystąpienia objawów toksyczności. Należą do nich między innymi uszkodzenia układu pokarmowego (np. podrażnienie błony śluzowej żołądka), bóle i obrzęki stawów, a także zaburzenia równowagi mineralnej. Nadmiar molibdenu zaburza wchłanianie ważnych pierwiastków, takich jak miedź i żelazo, co może skutkować wtórnymi niedoborami – przede wszystkim anemią z powodu braku żelaza oraz objawami charakterystycznymi dla deficytu miedzi. Zbyt wysoki poziom molibdenu wpływa negatywnie również na układ hormonalny: badania wskazują na obniżenie stężenia testosteronu u mężczyzn nadmiernie narażonych na ten pierwiastek, co przekłada się na problemy z płodnością. W skrajnych przypadkach ostre przedawkowanie molibdenu (np. jednorazowe przyjęcie bardzo dużej dawki) może wywołać objawy neurologiczne, takie jak drgawki czy halucynacje. Na szczęście sytuacje takie zdarzają się niezwykle rzadko i łatwo ich uniknąć – wystarczy unikać niekontrolowanego przyjmowania preparatów molibdenu oraz przestrzegać zalecanych dawek suplementów.
Suplementacja molibdenu
Z uwagi na minimalne zapotrzebowanie i powszechne występowanie molibdenu w żywności, rutynowa suplementacja tego pierwiastka nie jest na ogół potrzebna. Osoby zdrowe, odżywiające się różnorodnie, zazwyczaj dostarczają wystarczającą ilość molibdenu wraz z pożywieniem i nie muszą sięgać po dodatkowe preparaty. Na rynku dostępne są co prawda suplementy oraz kompleksy witaminowo-mineralne zawierające molibden, jednak ich stosowanie powinno odbywać się wyłącznie w uzasadnionych przypadkach. Warto zauważyć, że jeśli przyjmujemy już preparat multiwitaminowy, najpewniej dostarcza on pewną dawkę molibdenu (często ok. 45–50 μg, czyli 100% dziennego zapotrzebowania), dlatego dodatkowa suplementacja tym pierwiastkiem zwykle nie jest potrzebna. W praktyce dodatkowy molibden stosuje się tylko wtedy, gdy stwierdzono jego wyraźny niedobór (np. u pacjentów żywionych pozajelitowo) lub istnieją szczególne wskazania medyczne. Każdorazowo decyzję o przyjmowaniu takich środków należy skonsultować z lekarzem lub dietetykiem, aby upewnić się, że jest to konieczne i bezpieczne. Warto pamiętać, że nadmierna podaż molibdenu z suplementów może przynieść więcej szkody niż pożytku – organizm nie wykorzysta nadmiaru, a zwiększa się ryzyko działań niepożądanych opisanych przy nadmiarze molibdenu. Dodatkowo nie odnotowano żadnych szczególnych korzyści zdrowotnych wynikających z przyjmowania większych dawek molibdenu niż te, które zapewnia zbilansowana dieta. Podsumowując, suplementacja molibdenem powinna być traktowana jako ostateczność w specyficznych sytuacjach, a nie element standardowej profilaktyki żywieniowej.
