Twórcy i propagatorzy diety paleo (tacy jak dr Loren Cordain czy dr S. Boyd Eaton) argumentują, że powrót do sposobu żywienia z epoki paleolitu może poprawić zdrowie i samopoczucie współczesnych ludzi. W praktyce dieta paleo polega na spożywaniu produktów dostępnych dla łowców-zbieraczy – przede wszystkim warzyw, owoców, mięsa, jaj, ryb, owoców morza, orzechów i nasion – oraz na wykluczeniu żywności, której dawni ludzie nie znali. Ważne jest przy tym, że współczesne menu paleo nie musi dokładnie odtwarzać jadłospisu ludzi pierwotnych, lecz raczej odwzorowywać jego wartości odżywcze przy użyciu dostępnych nam produktów. Przykładowo, nasi przodkowie mogli polować na dziką zwierzynę i zbierać dzikie owoce, podczas gdy my sięgamy po chude mięso ze sprawdzonych źródeł, sezonowe warzywa i owoce z lokalnego targu czy orzechy ze sklepu – idea pozostaje jednak ta sama: minimum przetworzenia, maksimum naturalności.
Warto podkreślić, że jadłospis paleolitycznych łowców-zbieraczy był zróżnicowany zależnie od klimatu i regionu. Inaczej żywili się przodkowie zamieszkujący tropikalną dżunglę, a inaczej ci z terenów północnych – jednak żaden z nich nie spożywał zbóż uprawnych, cukru rafinowanego czy pasteryzowanego mleka. Dieta paleo stara się wyeliminować z menu składniki, które pojawiły się wraz z rozwojem rolnictwa i technologii żywności (jak pieczywo, makaron, słodycze, oleje rafinowane), natomiast promuje to, co dostępne było w naturze pierwotnej. Taki sposób odżywiania dostarcza dużo błonnika, witamin, minerałów i zdrowych kwasów tłuszczowych, przy jednoczesnym ograniczeniu soli, cukrów prostych i sztucznych dodatków.
Dieta paleo budzi sporo emocji i dyskusji. Krytycy zwracają uwagę, że dzisiejsze produkty spożywcze odbiegają od tych sprzed tysięcy lat – współczesne odmiany warzyw i owoców mają inną zawartość składników odżywczych, a mięso z hodowli bywa naszpikowane antybiotykami i hormonami. Niektórzy obawiają się, że nadmierna ilość czerwonego mięsa kosztem warzyw może prowadzić do niedoborów lub innych problemów zdrowotnych. Z kolei zwolennicy paleo podkreślają, że dieta ta eliminuje szkodliwe składniki prozapalne i antyodżywcze (np. gluten, kwas fitynowy, nadmiar cukru), poprawia proporcje kwasów omega-3 do omega-6 w diecie oraz dostarcza sporo antyoksydantów i wysokiej jakości białka. Mimo tych sporów, dieta paleo w ciągu ostatnich lat zyskała dużą popularność i wiele osób zgłasza poprawę samopoczucia po przejściu na ten styl żywienia.
Główne założenia diety paleo
Współczesna dieta paleo opiera się na kilku podstawowych zasadach żywieniowych. Najważniejsze założenia paleolitycznego modelu odżywiania można podsumować następująco:
- Eliminacja zbóż i roślin strączkowych: Paleo zakłada całkowite usunięcie z diety zbożowych produktów (takich jak pieczywo, makarony, kasze, ryż) oraz roślin strączkowych (fasoli, soczewicy, soi, ciecierzycy). Ma to ograniczyć spożycie glutenu i innych trudno strawnych składników, które pojawiły się w żywieniu ludzi dopiero po rewolucji agrarnej.
- Brak tradycyjnego nabiału: Pierwotni ludzie po okresie karmienia piersią nie spożywali mleka ani jego przetworów, więc klasyczna dieta paleo również je wyklucza. Współczesne odmiany dopuszczają jednak fermentowane przetwory mleczne (np. kefir, jogurt) czy masło klarowane, wychodząc z założenia, że fermentacja obniża zawartość laktozy i może poprawiać tolerancję takich produktów.
- Zero cukru dodanego i żywności przetworzonej: Jedno z fundamentalnych założeń paleo to unikanie wszelkich rafinowanych cukrów, słodyczy, słodzonych napojów oraz produktów wysokoprzetworzonych (chipsów, fast foodów, konserw itp.). Menu ma się składać z prostych składników bez chemicznych dodatków.
- Duża ilość białka zwierzęcego: Dieta paleo jest relatywnie bogata w białko, ponieważ dostarcza go z mięsa, ryb, owoców morza i jaj. Białko stanowi ważny element posiłków, co sprzyja uczuciu sytości oraz wspiera budowę i regenerację tkanek.
- Obfitość warzyw i owoców: Paleo to nie tylko mięso – wręcz przeciwnie, jadłospis jest pełen warzyw (w tym również korzeniowych) i owoców. Dostarczają one witamin, minerałów oraz błonnika, a większość z nich ma niski indeks glikemiczny. Ważne, by wybierać produkty sezonowe i świeże.
- Zdrowe źródła tłuszczu: W diecie paleo wykorzystuje się tłuszcze o jak najmniejszym stopniu przetworzenia. Dozwolone są m.in. oliwa z oliwek extra virgin, olej kokosowy, olej z awokado, olej lniany (na zimno), masło klarowane (ghee), a także tłuszcze z ryb czy mięsa (np. smalec z dobrej jakości źródeł). Dostarczają one energii oraz ułatwiają przyswajanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
- Mniej węglowodanów, brak glutenu: Ponieważ dieta paleo wyklucza zboża i cukry proste, jest z reguły umiarkowanie niskowęglowodanowa. Węglowodany pochodzą głównie z warzyw oraz owoców, co pomaga utrzymać stabilny poziom cukru we krwi. Jadłospis nie zawiera też glutenu, co jest korzystne dla osób z jego nietolerancją lub celiakią.
- Brak konieczności liczenia kalorii: Paleo skupia się na jakości pokarmów, nie na ich kaloryczności. Ponieważ jadłospis składa się głównie z sycących białek i błonnika oraz pozbawiony jest „pustych kalorii”, wiele osób naturalnie je mniej i chudnie bez restrykcyjnego pilnowania ilości kalorii.
- Styl życia paleo: Choć sama dieta dotyczy żywienia, idea paleo często wiąże się również z określonym stylem życia. Zwolennicy paleo podkreślają znaczenie regularnej aktywności fizycznej, odpowiedniej ilości snu oraz ograniczania stresu – tak jak miało to miejsce u naszych przodków.
