Czym jest dieta optymalna?

Dieta optymalna, znana również jako dieta Kwaśniewskiego lub żywienie optymalne, to model odżywiania, który opracował dr Jan Kwaśniewski – lekarz z Polski. Jest to dieta wysokotłuszczowa, zakładająca bardzo niskie spożycie węglowodanów przy umiarkowanej podaży białka. W praktyce oznacza to odwrócenie standardowych zaleceń dietetycznych: głównym źródłem energii stają się tłuszcze, natomiast węglowodany są mocno ograniczone. Twórca diety uważał, że takie proporcje makroskładników są najbardziej korzystne dla zdrowia i pozwalają na optymalne funkcjonowanie organizmu człowieka.

Założenia diety optymalnej wywodzą się z obserwacji, że dawniej ludzkie pożywienie opierało się głównie na produktach zwierzęcych, natomiast cukru jadano bardzo mało. Jan Kwaśniewski propagował powrót do „naturalnego” sposobu żywienia, w którym tłuszcz dostarcza większą część kalorii. Dieta optymalna zyskała popularność w Polsce w latach 90. XX wieku jako sposób na poprawę zdrowia i redukcję masy ciała. Do dziś ma zarówno grono entuzjastów, jak i krytyków, lecz nie ulega wątpliwości, że jest jednym z najgłośniej dyskutowanych modeli żywieniowych.

Główne założenia diety optymalnej

Dieta optymalna Jana Kwaśniewskiego opiera się na ściśle określonych proporcjach makroskładników. Według zaleceń na każde 1 g spożytego białka powinien przypadać około 1 g węglowodanów i aż 3–5 g tłuszczu. Taki rozkład przekłada się na dietę, w której nawet około 70–80% energii pochodzi z tłuszczów, a pozostała część to głównie białko z niewielkim dodatkiem węglowodanów. W praktyce osoba stosująca dietę optymalną je bardzo tłusto, dostarczając minimalne ilości cukrów. Dzienna porcja węglowodanów zwykle ogranicza się do maksymalnie 50 g (lub mniej), co sprzyja wejściu organizmu w stan ketozy – tryb spalania tłuszczu zamiast glukozy.

Tak wysoki udział tłuszczu w jadłospisie idzie w parze z ograniczeniem innych makroskładników. Białko spożywa się w umiarkowanych ilościach – często mniej niż w tradycyjnej diecie zbilansowanej. Autor diety podkreślał, że nadmiar białka może obciążać organizm (np. wątrobę i nerki) i bywa przekształcany w glukozę, dlatego w żywieniu optymalnym dawki białka są utrzymywane na średnim poziomie (około 1 g na kg masy ciała, zależnie od indywidualnych potrzeb). Węglowodany natomiast traktowane są niemal jako zbędne – Kwaśniewski uważał, że organizm ludzki nie potrzebuje ich w diecie wcale, ponieważ może wytworzyć glukozę samodzielnie z innych źródeł (np. w procesie glukoneogenezy z białek).

W diecie optymalnej szczególne znaczenie mają tłuste produkty pochodzenia zwierzęcego. Tłuszcz zwierzęcy (np. smalec, masło, śmietana, słonina) jest tu podstawowym „paliwem” dla organizmu. Dzięki wysokiej podaży tłuszczu dieta zapewnia uczucie sytości na długi czas i stabilizuje poziom cukru we krwi (ze względu na bardzo małą ilość spożywanych cukrów). Dieta Kwaśniewskiego kładzie nacisk na jedzenie do sytości, ale tylko produktów zgodnych z jej założeniami. Unika się liczenia kalorii – ważniejsze jest zachowanie odpowiednich proporcji B:T:W (białko:tłuszcz:węglowodany). W efekcie metabolizm osoby na diecie optymalnej ma przestawić się na efektywne spalanie tłuszczów jako głównego źródła energii.

Produkty zalecane w diecie optymalnej

Lista dozwolonych produktów w diecie optymalnej jest dość specyficzna i skoncentrowana głównie na żywności odzwierzęcej oraz niskowęglowodanowej. Poniżej przedstawiono główne grupy pokarmów zalecanych na diecie Kwaśniewskiego:

  • Tłuszcze zwierzęce: Fundamentem jadłospisu są wszelkiego rodzaju tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. Należą do nich m.in. smalec, słonina, masło, łój wołowy oraz tłuszcz gęsi czy kaczy. Potrawy przygotowuje się z użyciem tych tłuszczów, a dodatek olejów roślinnych jest minimalny lub żaden. Tłuszcze zwierzęce dostarczają energii i nadają uczucie sytości, a według Kwaśniewskiego są bardziej wartościowe dla człowieka niż tłuszcze roślinne.
  • Jaja: Jaja – zwłaszcza kurze – zajmują szczególne miejsce w diecie optymalnej. Zaleca się spożywanie kilku jaj dziennie (często podaje się, że minimum to około 4 jajka na dobę). Szczególnie cenne jest żółtko, bogate w tłuszcz i witaminy. Jajka mogą być spożywane w różnej formie: na twardo, jako jajecznica na maśle, omlety z dodatkami czy w postaci past jajecznych. Dostarczają one jednocześnie tłuszczu i białka w korzystnych proporcjach.
  • Mięsa i podroby: W menu diety optymalnej dominują tłuste mięsa czerwone oraz różnego rodzaju podroby. Polecana jest m.in. wieprzowina (np. karkówka, boczek, żeberka), wołowina (np. pręga, antrykot) oraz tłusty drób – zwłaszcza kaczka i gęś ze względu na wysoką zawartość tłuszczu. Podroby, takie jak wątróbka, móżdżek, serca czy nerki, również są wysoko cenione za wartości odżywcze i zawartość tłuszczu. Mięsa często spożywa się w formie pieczonej lub smażonej na zwierzęcym tłuszczu, a także w postaci galaret, pasztetów czy kiełbas (np. salceson, kaszanka) pod warunkiem, że nie zawierają dodatku zbóż.
  • Nabiał tłusty: Dozwolone i zalecane są pełnotłuste przetwory mleczne. Osoby na diecie optymalnej sięgają po tłuste sery żółte (np. cheddar, gouda, ementaler), sery pleśniowe i twarogi pełnotłuste. Mleko oraz jogurty powinny być wyłącznie pełnotłuste (standardowe mleko 3,2% lub więcej), a jeszcze lepiej śmietana 30% lub 36%. Tłusty nabiał dostarcza zarówno tłuszczu, jak i białka, a przy tym stosunkowo niewielu węglowodanów (w porównaniu do produktów odtłuszczonych, które często mają wyższą zawartość laktozy).
  • Warzywa niskowęglowodanowe: Choć dieta optymalna koncentruje się na produktach odzwierzęcych, niewielkie ilości warzyw o niskiej zawartości cukrów są dopuszczalne, a nawet wskazane dla uzupełnienia witamin i błonnika. Zaliczają się do nich przede wszystkim warzywa zielone i liściaste oraz te rosnące nad ziemią: ogórki, sałata, kapusta, kalafior, brokuły, cukinia, bakłażan, papryka, pomidory, szparagi, grzyby. Warzywa te mają mało węglowodanów, więc nie zaburzają założeń diety, pod warunkiem że spożywane są w umiarkowanych ilościach. Często podaje się je z dodatkiem tłuszczu (np. polane masłem, zapiekane z serem), aby zwiększyć kaloryczność posiłku zgodnie z zasadami diety.

Oprócz powyższych grup, w diecie optymalnej dopuszcza się również pewne dodatki. Można spożywać orzechy i nasiona (np. włoskie, migdały, słonecznik) w niewielkich ilościach jako przekąskę lub dodatek, gdyż zawierają sporo tłuszczu przy umiarkowanej ilości węglowodanów. Autor diety zezwalał też na bardzo ograniczoną ilość owoców jagodowych (jak truskawki, jagody, maliny, porzeczki, żurawina) ze względu na ich stosunkowo niską zawartość cukrów – jednak porcje owoców są naprawdę małe i traktowane raczej jako rzadki dodatek. W kwestii napojów na diecie optymalnej dozwolona jest np. kawa i herbata (oczywiście bez cukru), a także buliony, rosoły i wody mineralne.

Produkty do unikania w diecie optymalnej

Dieta optymalna jest restrykcyjna pod względem eliminacji wielu popularnych produktów spożywczych. Lista zakazanych lub niewskazanych pokarmów obejmuje przede wszystkim te, które obfitują w węglowodany lub są pozbawione tłuszczu. Osoby stosujące ten model żywienia powinny unikać między innymi:

  • Produkty zbożowe: Wszystkie rodzaje zbóż i ich przetworów nie mają miejsca w diecie Kwaśniewskiego. Należy wykluczyć pieczywo (zarówno białe, jak i razowe), mąkę pszenną i pełnoziarnistą, makarony, kasze, ryż, płatki zbożowe, a także zbożowe produkty śniadaniowe. Zboża są głównym źródłem węglowodanów w tradycyjnej diecie, dlatego w żywieniu optymalnym eliminuje się je, zastępując innymi źródłami energii (tłuszczem). Nawet pełnoziarniste produkty zbożowe, zwykle uważane za zdrowe, są tu niewskazane ze względu na zawartość skrobi.
  • Cukier i słodycze: Wszelkie formy cukru dodanego są zabronione. Dotyczy to cukru białego, brązowego, syropów (np. glukozowo-fruktozowego), miodu, a także sztucznych słodzików. Również słodycze, ciasta, ciasteczka, czekoladki, batoniki i inne przekąski zawierające cukier odpadają w diecie optymalnej. Słodki smak nie odgrywa roli w tym modelu żywienia, a spożycie cukrów prostych jest ograniczone do minimum. Nawet naturalne słodzidła, takie jak miód, są niewskazane ze względu na wysoką zawartość węglowodanów.
  • Owoce wysokocukrowe: Większość owoców, zwłaszcza tych najsłodszych, nie pasuje do założeń diety Kwaśniewskiego. Banany, winogrona, mango, ananasy, melony, gruszki, jabłka oraz owoce suszone (rodzynki, daktyle, figi) zawierają dużo cukrów prostych, dlatego należy ich unikać. Wyjątek stanowią wspomniane wcześniej niewielkie porcje owoców jagodowych, ale ogólnie dieta optymalna nie przewiduje codziennego spożywania owoców. Również soki owocowe i smoothies są zabronione z uwagi na skoncentrowaną zawartość cukru.
  • Warzywa skrobiowe i rośliny strączkowe: Niewskazane są warzywa o wysokiej zawartości skrobi i cukrów, takie jak ziemniaki, bataty, buraki, kukurydza, a także rośliny strączkowe (groch, fasola, soczewica, ciecierzyca). Ziemniaki i inne skrobiowe dodatki (np. kluski, pyzy) są wykluczone, gdyż dostarczają znacznych ilości węglowodanów. Suche nasiona roślin strączkowych również zawierają sporo węglowodanów (skrobi) i dodatkowo trochę białka, przez co nie wpisują się w zalecane proporcje makroskładników diety optymalnej.
  • Chudy nabiał: Produkty mleczne pozbawione tłuszczu lub o jego niskiej zawartości nie są zalecane. Unika się mleka odtłuszczonego (0% czy 1,5%), chudych twarogów, odtłuszczonego jogurtu, serków wiejskich light itp. Paradoksalnie w tych produktach często jest proporcjonalnie więcej węglowodanów (laktozy) niż w ich tłustych odpowiednikach, a brakuje korzystnego tłuszczu. Dlatego w diecie optymalnej jeśli już spożywa się nabiał, to tylko w wersjach pełnotłustych – chude odpowiedniki są zbędne.
  • Tłuszcze roślinne rafinowane: Choć głównym wrogiem są węglowodany, dieta Kwaśniewskiego nie popiera też zastępowania tłuszczów zwierzęcych olejami roślinnymi. Margaryny, olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany i inne typowe oleje roślinne rafinowane nie są pożądane. Według założeń diety optymalnej tłuszcze zwierzęce mają lepszy wpływ na organizm, a nadmiar wielonienasyconych olejów roślinnych mógłby zaburzać równowagę żywieniową. Jeśli już używać tłuszczu roślinnego, to najwyżej w śladowych ilościach (np. oliwa z oliwek do sałatek), ale trzon diety mają stanowić tłuste produkty zwierzęce.

Należy podkreślić, że dieta optymalna jest bardzo eliminacyjna – wyklucza większość tradycyjnych źródeł węglowodanów i wiele produktów uznawanych powszechnie za zdrowe (jak pełnoziarniste zboża, większość owoców czy rośliny strączkowe). Z tego powodu jej stosowanie wymaga znacznej zmiany nawyków żywieniowych. Osoby decydujące się na ten model muszą uważnie dobierać produkty i komponować posiłki wyłącznie z dozwolonych składników, co bywa wyzwaniem na początku diety.


Dla kogo jest dieta optymalna?

Dieta optymalna to sposób żywienia przeznaczony dla osób dorosłych, zwłaszcza tych zmagających się z nadmierną masą ciała. Jan Kwaśniewski promował ją przede wszystkim jako dietę odchudzającą – według jego założeń organizm odżywiany głównie tłuszczem powinien efektywnie spalać własne rezerwy tkanki tłuszczowej. Z tego względu model ten może zainteresować osoby z nadwagą lub otyłe, które poszukują alternatywy dla tradycyjnych diet niskokalorycznych. Niektórzy wybierają dietę optymalną również ze względu na apetyt na tłuste potrawy – jest ona atrakcyjna dla tych, którzy lubią jeść mięsa, jaja, masło czy boczek bez ograniczeń, a trudniej im wytrwać na dietach pełnych warzyw i produktów light.

Na diecie Kwaśniewskiego czasami próbują się także osoby z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, np. insulinoopornością lub cukrzycą typu 2. Ograniczenie węglowodanów w jadłospisie może pomagać stabilizować poziom cukru we krwi i zmniejszać zapotrzebowanie na insulinę. Trzeba jednak podkreślić, że w przypadku chorób metabolicznych wprowadzanie tak radykalnej diety powinno odbywać się pod nadzorem lekarza. Mimo pewnych potencjalnych korzyści (jak szybsza utrata wagi czy lepsza kontrola glikemii), dieta optymalna nie jest uniwersalnym rozwiązaniem i nie każdy powinien ją stosować.

Zdecydowanie powinny jej unikać dzieci i młodzież w fazie wzrostu, kobiety w ciąży oraz matki karmiące – te grupy potrzebują zróżnicowanych składników odżywczych, a restrykcyjny model żywienia może im zaszkodzić. Również osoby z chorobami wątroby (np. niewydolność wątroby), trzustki (np. przewlekłe zapalenie trzustki) czy z poważnymi zaburzeniami metabolizmu tłuszczów (np. rodzinna hipercholesterolemia) nie powinny podejmować tej diety, ponieważ wysoka podaż tłuszczu może pogorszyć ich stan. Ostrożność zaleca się także przy przewlekłej chorobie nerek – chociaż dieta optymalna nie dostarcza bardzo dużo białka, to jednak znacząco zmienia metabolizm, co może wpływać na funkcje nerek.

Osoby z już zdiagnozowaną chorobą układu krążenia (taką jak miażdżyca czy choroba wieńcowa) lub z bardzo wysokim poziomem cholesterolu również powinny podchodzić do diety optymalnej z rozwagą. Jadłospis bogaty w tłuszcze zwierzęce i cholesterol może nasilić czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego. Z tego względu lekarze i dietetycy często odradzają stosowanie diety Kwaśniewskiego u pacjentów kardiologicznych. Generalnie, przed rozpoczęciem diety optymalnej zaleca się konsultację z lekarzem lub doświadczonym dietetykiem – szczególnie jeśli ktoś choruje przewlekle lub przyjmuje leki.

Czy dieta optymalna wpływa na odchudzanie?

Jednym z głównych powodów, dla których dieta optymalna zyskała sławę, jest jej potencjalny wpływ na redukcję masy ciała. Rzeczywiście wiele osób stosujących ten model żywienia obserwuje u siebie spadek wagi, zwłaszcza w początkowym okresie. Mechanizmy stojące za utratą kilogramów na diecie wysokotłuszczowej i niskowęglowodanowej są następujące:

  • Ketogeneza i spalanie tłuszczu: Przy bardzo niskiej podaży węglowodanów organizm po kilku dniach przestawia się na pozyskiwanie energii z tłuszczu. Wątroba zaczyna produkować ciała ketonowe z kwasów tłuszczowych – stan ten nazywamy ketozą. W ketozie organizm może efektywnie spalać tkankę tłuszczową, ponieważ niski poziom insuliny sprzyja uwalnianiu tłuszczu z komórek i jego wykorzystaniu jako paliwa. Innymi słowy, dieta optymalna ułatwia organizmowi sięganie po własne zapasy tłuszczu, co przekłada się na ubytek masy ciała.
  • Mniejsze uczucie głodu: Tłuste i białkowe posiłki są bardzo sycące. Spożywając dużo tłuszczu, zazwyczaj automatycznie zmniejszamy ilość kalorii, bo nie odczuwamy tak silnego głodu jak na diecie wysokowęglowodanowej. Brak dużych wahań poziomu cukru we krwi (dzięki eliminacji cukrów prostych) powoduje, że nie mamy nagłych ataków apetytu. Wiele osób na diecie optymalnej je 2–3 posiłki dziennie bez podjadania, ponieważ po tłustym posiłku długo czują się najedzone. To naturalnie może prowadzić do deficytu kalorycznego i utraty wagi.
  • Szybka utrata wody na początku: W pierwszych dniach stosowania diety optymalnej zazwyczaj obserwuje się dość szybki spadek masy ciała – często 1–2 kg już w pierwszym tygodniu. Wynika to w dużej mierze z utraty wody zgromadzonej w organizmie. Gdy ograniczamy węglowodany, zużywane są zapasy glikogenu z mięśni i wątroby, a każdy gram glikogenu wiąże kilka gramów wody. W efekcie organizm pozbywa się nadmiaru wody. Choć te pierwsze zrzucone kilogramy to nie tłuszcz, a właśnie woda, taka zmiana bywa motywująca dla osób odchudzających się i zachęca do kontynuacji diety.

Patrząc długofalowo, dieta optymalna może wspierać utratę tkanki tłuszczowej, pod warunkiem że utrzymujemy się w odpowiednim bilansie energetycznym (czyli nie spożywamy więcej kalorii, niż potrzebuje organizm). Chociaż model Kwaśniewskiego nie wymaga liczenia kalorii, to jednak tłuste produkty są bardzo kaloryczne, więc teoretycznie można na nich również przytyć, jeśli jemy bez umiaru. W praktyce jednak wiele osób odnotowuje spadek masy ciała, gdyż wysokotłuszczowe posiłki zmniejszają apetyt i eliminują z diety najbardziej tuczące pozycje (słodycze, fast-foody, pieczywo, słodkie napoje itp.). W badaniach naukowych porównujących diety niskowęglowodanowe z tradycyjnymi dietami niskotłuszczowymi wykazano, że u osób z nadwagą stosujących diety niskowęglowodanowe i wysokotłuszczowe następuje porównywalny, a niekiedy nawet szybszy, spadek masy ciała niż u osób na dietach niskotłuszczowych.

Warto podkreślić, że tempo chudnięcia na diecie optymalnej może z czasem zwolnić. Początkowa szybka utrata kilogramów (w tym wody) nie utrzymuje się stale – organizm po okresie adaptacji będzie spalał tłuszcz wolniej, zwłaszcza gdy zbliżymy się do prawidłowej masy ciała. Niemniej jednak dieta Kwaśniewskiego z pewnością jest skuteczna w redukcji masy ciała u wielu osób, czego dowodzą zarówno relacje stosujących ją ludzi, jak i niektóre obserwacje kliniczne. Trzeba przy tym pamiętać, że jak przy każdej diecie odchudzającej, podstawą sukcesu jest długotrwałe przestrzeganie zasad i ewentualna modyfikacja nawyków żywieniowych po zakończeniu etapu odchudzania.

Przykładowy jadłospis w diecie optymalnej – przepisy na 3 dni

Poniżej przedstawiono przykładowy jadłospis na trzy dni, zgodny z zasadami diety optymalnej. Uwzględniono w nim propozycje na śniadania, obiady, kolacje oraz drobne przekąski. Porcje można dostosować do indywidualnego apetytu, pamiętając o zachowaniu proporcji składników i przewadze tłuszczu w każdym posiłku:

Dzień 1:

  • Śniadanie: Jajecznica z 3 jaj na maśle z dodatkiem smażonego boczku (50 g) i szczypiorku. Do tego plaster tłustego sera żółtego oraz kilka plastrów ogórka kiszonego.
  • Obiad: Pieczona karkówka wieprzowa (ok. 200 g) podana z sosem własnym na bazie masła. Do mięsa surówka z kiszonej kapusty z olejem lnianym (1 łyżka) dla smaku. Jako dodatek – kalafior z wody polany roztopionym masłem.
  • Kolacja: Sałatka z jajek na twardo i tuńczyka w oliwie. 2 jajka ugotowane na twardo połączone z 1 puszką tuńczyka (odsączonego z nadmiaru oliwy), majonezem i posiekaną cebulką. Doprawione solą i pieprzem, podane na liściach sałaty masłowej.
  • Przekąska: Garść orzechów włoskich albo koktajl jajeczno-śmietankowy (surowe żółtko zmiksowane ze śmietaną 36% i odrobiną kakao niesłodzonego) jako pożywny napój.

Dzień 2:

  • Śniadanie: Omlet na słodko z 2 jajek z dodatkiem 2 łyżek śmietany kremówki (36%) i odrobiny stewii, smażony na maśle. Omlet podany z garścią borówek i kleksem bitej śmietany. Do picia kawa z dodatkiem śmietanki 30% (tzw. kawa po keto).
  • Obiad: Zupa krem brokułowo-serowa: gotowany brokuł zmiksowany z bulionem na kościach i topionym serem żółtym, zabielony śmietaną. Do zupy dodana podsmażona kiełbasa pokrojona w plasterki jako treściwa wkładka. Porcja zupy około 400 ml, gęstej i sycącej.
  • Kolacja: Udko z kurczaka ze skórą smażone na smalcu, podane z duszonymi pieczarkami w śmietanie. Porcja: 1 duże udko z chrupiącą skórką, do tego sos pieczarkowy na śmietanie 30% (ok. 100 ml sosu). Danie doprawione czosnkiem i natką pietruszki.
  • Przekąska: Plaster pełnotłustego twarogu (ok. 100 g) polany obficie oliwą z oliwek, posypany solą i czarnym pieprzem – taka prosta przekąska bogata w tłuszcz i białko. Alternatywnie kilka kostek tłustego sera typu cheddar jako „przegryzka”.

Dzień 3:

  • Śniadanie: „Talerz optymalny” – mieszanka wysokotłuszczowych smakołyków: 2 jajka sadzone na boczku, kawałek smażonej białej kiełbasy, plaster wątróbki drobiowej podsmażonej na maśle oraz pomidor pokrojony w plastry (jako dodatek warzywny). Całość posypana szczodrze szczypiorkiem.
  • Obiad: Gulasz wołowy na tłusto – kawałki pręgi wołowej długo duszone z warzywami niskowęglowodanowymi (marchewką w małej ilości, selerem, cebulą) na bulionie, z dodatkiem koncentratu pomidorowego. Gulasz zaprawiony łyżką smalcu i podany z kleksem gęstej śmietany. Porcja mięsa ok. 150–200 g. Jako dodatek miseczka sałaty lodowej z sosem winegret na oliwie.
  • Kolacja: Roladki z szynki i sera: plastry tłustej szynki zawinięte wokół paluszków żółtego sera, podawane z majonezem i plasterkami kiszonego ogórka. Porcja to 3–4 roladki. Dodatkowo można zjeść gotowane jajko do syta, jeśli nadal występuje głód.
  • Przekąska: Jajko na twardo przecięte na pół i faszerowane pastą z żółtek, majonezu i szczypty musztardy. Dla urozmaicenia posypane szczypiorkiem. Taka przekąska dostarcza tłuszczu z żółtka i majonezu, a jednocześnie jest wygodna do zabrania na wynos.

Powyższe menu jest jedynie przykładem i można je modyfikować w zależności od preferencji, byle zachować główną zasadę – przewaga tłuszczu nad innymi składnikami. Jak widać, dieta optymalna obfituje w potrawy z jaj, mięsa i nabiału, okraszone solidną porcją tłuszczu. Warzywa występują głównie jako dodatek smakowy lub źródło witamin, natomiast dania są sycące i energetyczne. Stosując taki jadłospis, wiele osób odczuwa mniejszą potrzebę podjadania między posiłkami, co ułatwia kontrolowanie masy ciała. Ważne jest jednak, aby przy dłuższym stosowaniu diety monitorować swój organizm – np. poziom cholesterolu, samopoczucie oraz ewentualne niedobory – i w razie potrzeby skonsultować się ze specjalistą.

owoce

Przejdź na Szczęśliwy
Sposób Żywienia!

Zgłoś się do nas