Trądzik (acne) to jedno z najczęściej występujących schorzeń dermatologicznych o wieloczynnikowej patogenezie. Z problemem trądziku boryka się od 80 do 100% populacji na różnym etapie życia. Choć trądzik pospolity najczęściej dotyka nastolatków, to również problem, z którym zmagają się osoby dorosłe. Problem ten jest związany z nadmierną produkcją sebum, zablokowaniem mieszków włosowych oraz rozwojem bakterii, co prowadzi do powstania stanów zapalnych skóry. Chociaż na powstawanie trądziku mają wpływ czynniki hormonalne, genetyczne, środowiskowe, to coraz więcej badań wskazuje, że dieta również odgrywa istotną rolę w rozwoju i przebiegu trądziku.
W niniejszym artykule omówione zostaną badania dotyczące wpływu diety na trądzik, a także praktyczne zalecenia, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów tego schorzenia. Zrozumienie wpływu diety na trądzik jest kluczowe w holistycznym podejściu do zdrowia skóry. Każdy przypadek trądziku jest jednak inny, dlatego zaleca się indywidualne podejście do diety, konsultacje z dermatologiem, kosmetologiem oraz dietetykiem.
Mechanizmy powstawania trądziku
Trądzik rozwija się w wyniku złożonych interakcji hormonalnych i zapalnych prowadzących do zablokowania mieszków włosowych oraz rozwoju stanów zapalnych. Podstawowymi mechanizmami powstawania zmian skórnych są:
Nadmierna produkcja sebum – zwiększone wydzielanie łoju przez gruczoły prowadzi do zatkania mieszków włosowych.
Nadmierna proliferacja keratynocytów (hiperkeratynizacja) – nagromadzenie martwych komórek naskórka wokół mieszków włosowych. W wyniku tego procesu ujścia gruczołów łojowych zostają zablokowane tworząc zaskórniki.
Rozwój bakterii Cutibacterium acnes – mieszki włosowe stanowią bardzo dobre środowisko do rozwoju bakterii, które przyczyniają się do rozwoju stanów zapalnych.
Stan zapalny – odpowiedź immunologiczna organizmu na obecność bakterii i nagromadzenie łoju. Reakcja zapalna prowadzi do powstawania zmian takich jak krosty, grudki.
Wszystkie te procesy mogą być zaostrzane przez czynniki zewnętrzne, takie jak stres, zmiany hormonalne (m.in. androgeny w okresie dojrzewania) czy dieta. Ostatnie badania wykazują, że określone składniki diety mogą wpływać na rozwój oraz nasilenie trądziku, oddziałując na poziomy hormonów (m.in. insuliny), procesy zapalne i innych mechanizmy związane z produkcją sebum i regeneracją skóry.
Produkty o wysokim indeksie glikemicznym i ich wpływ na trądzik
Badania potwierdzają związek pomiędzy spożywanymi produktami a stanem skóry trądzikowej. Wykazano, że indeks glikemiczny (IG) wpływa na szlaki związane z patogenezą trądziku. Indeks glikemiczny określa, jak szybko dany produkt podnosi poziom glukozy we krwi po spożyciu. Żywność o wysokim IG, taka jak słodycze, suszone daktyle, miód, ryż biały, pieczywo pszenne, ziemniaki, płatki kukurydziane powoduje szybki wzrost poziomu glukozy, a co za tym idzie, zwiększone wydzielanie insuliny (hiperinsulinemia). Podwyższony poziom insuliny stymuluje produkcję androgenów, czyli hormonów nasilających produkcję sebum i przyczyniających się do powstawania zaskórników oraz stanów zapalnych skóry. Wysokie stężenie insuliny, stymulując produkcję IGF-1 (insulinopodobnego czynnika wzrostu), przyspiesza podział komórek skóry, co może prowadzić do zaostrzenia zmian trądzikowych. Zarówno insulina, IGF-1 oraz wolny testosteron działają komedogennie, co oznacza, że wpływają na nadmierną produkcję sebum, zatykanie ujść gruczołów łojowych i zwiększone ryzyko powstawania stanów zapalnych. Badania sugerują, że osoby spożywające dużo produktów o wysokim IG częściej cierpią na trądzik, a zmiany skórne mogą być u nich bardziej nasilone.
Produkty o wysokim IG działające niekorzystnie:
- produkty pszenne (pieczywo, makarony)
- płatki kukurydziane
- suszone daktyle
- wyroby cukiernicze (czekolada, ciastka, bułki słodkie)
- cukier biały i brązowy, dżemy, marmolady
- słodzone napoje
- puree z ziemniaków, frytki
Ograniczenie produktów o wysokim IG prowadzi do stabilizacji poziomu insuliny we krwi, co może przyczynić się do zmniejszenia produkcji sebum, wyciszenia stanów zapalnych i poprawy kondycji skóry.
Produkty o niskim IG – korzystne dla skóry:
- produkty pełnoziarniste (chleb razowy, graham, makarony pełnoziarniste)
- brązowy ryż
- kasza gryczana, pęczak
- płatki owsiane, orkiszowe
- orzechy laskowe, włoskie, nasiona słonecznika, pestki dyni
- sałata, ogórek, surowa marchew, papryka, pomidory
- truskawki, jeżyny, maliny, cytrusy, zielone banany
Nabiał a trądzik
Kolejnym elementem diety, który często jest powiązany z trądzikiem, jest nabiał. Chociaż badania dotyczące wpływu produktów mlecznych na skórę nie są jednoznaczne, wiele z nich sugeruje, że spożywanie mleka i produktów mlecznych może przyczyniać się do nasilenia zmian trądzikowych. Mechanizm ten związany jest z obecnością w mleku hormonów, które mogą wpływać na wzrost poziomu insuliny oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1). IGF-1 pobudza produkcję sebum, co sprzyja powstawaniu zmian trądzikowych. Bardziej szkodliwy wpływ na skórę może mieć mleko odtłuszczone, które zawiera wyższe stężenie IGF-1 w porównaniu z pełnotłustym mlekiem. Niektóre badania sugerują również, że inne produkty mleczne, takie jak sery, jogurty, fermentowane napoje mleczne mogą nie mieć tak negatywnego wpływu na skórę jak samo mleko. Wynika to z obecności laktoferyny oraz bakterii Lactobacillus, które zmniejszają stan zapalny i ograniczają produkcję łoju. Warto jednak zaznaczyć, że nie wszystkie osoby z trądzikiem odczuwają pogorszenie stanu skóry po spożyciu nabiału, dlatego indywidualne podejście do diety jest w tym przypadku kluczowe.
Nabiał mogący wpływać niekorzystnie:
- mleko (zwłaszcza odtłuszczone)
- jogurty smakowe, desery mleczne
- sery topione
Tłuszcze trans i nasycone – wpływ na skórę
Tłuszcze trans, które znajdują się głównie w przetworzonych produktach spożywczych, takich jak fast foody, margaryny twarde (powstające w wyniku uwodornienia olejów roślinnych), chipsy mogą negatywnie wpływać na stan skóry. Nasilają one stany zapalne w organizmie, co może prowadzić do zaostrzenia zmian trądzikowych. Tłuszcze nasycone obecne w dużych ilościach w tłustym mięsie, maśle, oleju palmowym powodują zaburzenia równowagi lipidowej skóry oraz mogą sprzyjać produkcji sebum i powstawaniu zaskórników.
Źródła tłuszczów trans i nasyconych:
- produkty typu fast food, chipsy, krakersy
- gotowe wypieki cukiernicze, wyroby czekoladowe, ciastka
- margaryny w kostce (utwardzane)
- tłuste mięso i przetwory mięsne
V. Zdrowe tłuszcze w diecie a poprawa stanu skóry
Kwasy tłuszczowe omega-3 mają pozytywny wpływ na kondycję skóry dzięki ich działaniu przeciwzapalnemu. Zmniejszają stany zapalne w organizmie, co może łagodzić zmiany trądzikowe. Zaliczmy do nich kwas α-linolenowy (ALA), eikozapentaenowy (EPA) oraz dokozaheksaenowy (DHA). Znajdują się one głównie w tłustych rybach, olejach roślinnych, orzechach i nasionach. Niedobór wielonienasyconych kwasów tłuszczowych może prowadzić do zmniejszonej płynności sebum i łatwiejszego blokowania się ujść gruczołów łojowych, a w konsekwencji do tworzenia się stanów zapalnych. Wykazano również, że konsekwencją niedoborów kwasów tłuszczowych omega-3 jest zmiana skórnego pH, co może prowadzić do zwiększonego rozwoju patogennych bakterii.
Źródła zdrowych tłuszczów:
- tłuste ryby morskie (łosoś, makrela, dorsz)
- siemię lniane, nasiona chia
- orzechy włoskie, migdały
- oliwa z oliwek, olej lniany, rzepakowy, z wiesiołka
Antyoksydanty a skóra
Antyoksydanty odpowiadają za ochronę skóry przed stresem oksydacyjnym i stanami zapalnymi. Stres oksydacyjny, wywołany przez wolne rodniki, może uszkadzać komórki skóry i prowadzić do pogorszenia jej stanu. W jednym z badań wykazano, że 12-tygodniowa suplementacja antyoksydantami istotnie poprawiała stan skóry. Dieta bogata w warzywa i owoce, które dostarczają witamin C, E beta-karotenu, polifenoli może pomóc w walce z trądzikiem, a także przyspieszać gojenie się zmian skórnych.
Produkty bogate w antyoksydanty:
- warzywa liściaste (szpinak, jarmuż)
- marchew, dynia, papryka, pomidory
- owoce jagodowe (borówki, maliny), owoce cytrusowe
- orzechy (włoskie, brazylijskie), nasiona, oleje roślinne
Suplementacja w leczeniu trądziku
Oprócz odpowiednio zbilansowanej diety, niektóre składniki odżywcze mogą być przyjmowane w formie suplementów, aby wspomóc leczenie trądziku. Suplementacja powinna być celowana i świadomie dopasowana do indywidualnych potrzeb. Najczęściej polecane suplementy to:
- Cynk – wykazuje działanie przeciwzapalne, antybakteryjne, reguluje wydzielanie sebum i wspomaga gojenie zmian skórnych.
- Witamina A – wpływa na procesy regeneracji skóry, a jej niedobór może prowadzić do nadmiernej produkcji sebum. Retinoidy (pochodne witaminy A) są często stosowane w miejscowych lekach na trądzik.
- Witamina E – silny antyoksydant, który chroni komórki skóry przed stresem oksydacyjnym i wspomaga jej regenerację.
- Witamina D – wpływa na stan skóry poprzez właściwości przeciwzapalne, redukując ilość wydzielanego sebum. Uzupełnienie niedoborów przyczynia się do zwiększenia poziomu peptydu o działaniu bakteriobójczym w stosunku do Cutibacterium acnes. Liczne badania wskazują na związek między niedoborem witaminy D a występowaniem trądziku.
- Probiotyki – wspierają zdrową florę bakteryjną jelit, co może pośrednio wpływać na poprawę stanu skóry. Dysbioza (zaburzenie równowagi mikroflory jelitowej) może doprowadzić do stanów zapalnych oraz nasilenia trądziku.
Bibliografia:
1. Osowski S. Znaczenie diety w terapii trądziku pospolitego, Kosmetologia Estetyczna, 2019; 8: 755-760.
2. Spencer E, Ferdowsian H, Barnard N. Diet and acne: a review of the evidence, International Journal of Dermatology, 2009; 48(4): 339–347.
3. Costa A, Lage D, Moisés T. Acne and diet: truth or myth? An Bras Dermatol 2010, 85(3): 346-355.
4. Rokowska-Waluch A, Gąska A, Pawlaczyk M. Przebieg trądziku zwykłego w ocenie pacjentów, Postępy Dermatologii i Alergologii 2009; 1: 34-40.
5. Kazimierska K, Kalinowska-Lis U. Milk Proteins-Their Biological Activities and Use in Cosmetics and Dermatology. Molecules 2021; 26(11): 3253.
6. Szepietowski J, Kapińska-Mrowiecka M, Kaszuba A, et al. Trądzik zwyczajny: Patogeneza i leczenie. Konsensus Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegl Dermatol 2012; 99(6): 649–673 .
7. Danby FW. Nutrition and aging skin: sugar and glycation. Clin Dermatol 2010; 28(4): 409-411.
8. Dawidziak J, Balcerkiewicz M. Dieta jako uzupełnienie leczenia trądziku pospolitego. Część II. Kwasy tłuszczowe, indeks glikemiczny, przetwory mleczne. Farmacja współczesna 2016; 9: 67-72.
9. Gupta M, Mahajan VK, Mehta KS, Chauhan PS. Zinc therapy in dermatology: a review. Dermatol Res Pract 2014: 709152.
10. Czerwonogrodzka-Senczyna A, Zalewska-Janowska A. Żywienie w chorobach skóry. PZWL Wydawnictwo Lekarskie; 2024
11. Zejfer A. Kompleksowa terapia problemów skórnych. Podejście interdyscyplinarne. PZWL Wydawnictwo Lekarskie; 2022
12. Placek W. Dieta w chorobach skóry. Wydawnictwo Czelej; 2015
Powrót