EPIDEMIOLOGIA I DEFINICJA
Zespół metaboliczny (ZM) dotyczy ponad 20% Polaków a częstość zachorowań wzrasta. Zespołem metabolicznym nazywamy współistnienie otyłości z zaburzeniami gospodarki lipidowej, węglowodanowej i podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego.
CZYNNIKI RYZYKA ZESPOŁU METABOLICZNEGO
- Ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego rośnie wraz z wiekiem
- Występowanie otyłości
- Cukrzyca ciążowa bądź występowanie cukrzycy typu 2 w rodzinie
- Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby
- Zespół policystycznych jajników
- Występowanie bezdechu sennego
PODSTAWOWE KRYTERIA ROZPOZNAWANIA ZESPOŁU METABOLICZNEGO
- Występowanie otyłości brzusznej:
- obwód talii u kobiet ≥ 80 cm
- obwód talii u mężczyzn ≥ 102 cm
- Wskaźnik masy ciała (BMI) ≥ 30 kg/m2
DODATKOWE KRYTERIA ROZPOZNAWANIA ZESPOŁU METABOLICZNEGO
Zespół metaboliczny przy współistnieniu otyłości rozpoznajemy przy występowaniu 2 z 3 kryteriów dodatkowych*
- Podwyższone stężenie cholesterolu nie-HDL
- Stężenie cholesterolu nie-HDL ≥ 130 mg/dl /lub
- Stosowanie leczenia hipolipemizującego (statyny, fibraty)
- Stany przedcukrzycowe lub cukrzyca
- Stężenie glukozy na czczo ≥ 100 mg/dl lub ≥ 140 mg/dl po 120 minutach w doustnym teście obciążenia glukozą /lub
- Hemoglobina glikowana ≥ 5,7% /lub
- Stosowanie leczenia hipoglikemizującego
- Nadciśnienie tętnicze lub wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze
- Ciśnienie tętnicze ≥ 130 i/lub 80 mm Hg (pomiar wykonywany w warunkach domowych) /lub
- Ciśnienie tętnicze ≥ 130i lub 85 mm Hg (pomiar wykonywany w gabinecie) /lub
- Stosowanie leczenia hipotensyjnego
POSTĘPOWANIE ŻYWIENIOWE W ZESPOLE METABOLICZNYM
Redukcja masy ciała wpłynie korzystnie na wszystkie składowe zespołu metabolicznego. Żywienie w zespole metabolicznym powinno opierać się na pewnych modyfikacjach żywieniowych, na które składają się:
- Zmniejszenie spożycia produktów wysokoprzetworzonych ze względu na występowanie w nich tłuszczów trans i kwasów tłuszczowych nasyconych, które znajdziemy w mięsie, nabiale, oleju kokosowym, palmowym, komercyjnych wyrobach cukierniczych.
- Zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego, który znajdziemy w owocach, warzywach, produktach pełnoziarnistych, nasionach roślin strączkowych. Warzywa są dobrym źródłem potasu, który pozytywnie wpływa na zmniejszanie ciśnienia tętniczego.
- Zwiększenie spożycia ryb, owoców morza, orzechów włoskich, oleju rzepakowego, lnianego, siemienia lnianego, nasion chia ze względu na występowanie w nich kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 ,które wspomagają pracę serca i układu krążenia, wpływają korzystnie na wzrost tzw. ,, dobrego cholesterolu” HDL.
- Ograniczenie bądź rezygnacja ze spożywania napojów słodzonych, napojów energetyzujących.
- Ograniczenie spożycia soli, zrezygnowanie z dosalania potraw korzystnie wpłynie na obniżenie wartości ciśnienia tętniczego.
- Preferowaną obróbką termiczną żywności jest pieczenie, gotowanie tradycyjne, gotowanie na parze, duszenie bez wcześniejszego obsmażania.
- Ograniczenie bądź rezygnacja ze spożywania alkoholu. Alkohol podwyższa poziom trójglicerydów we krwi, ciśnienie tętnicze jak również poziom kwasu moczowego dodatkowo zawiera dużą ilość kalorii co może przyczyniać się do zwiększenia tkanki tłuszczowej.
- Spożywanie produktów o tzw. niskim i średnim indeksie glikemicznym. Do tych produktów możemy zaliczyć np. pieczywo pełnoziarniste, nie rozgotowane kasze gruboziarniste, makarony pełnoziarniste, surowe owoce i warzywa, nasiona roślin strączkowych.
- W utrzymaniu prawidłowej masy ciała kluczową rolę odgrywa dbanie o odpowiednią ilość i jakość snu. Sen przeciętnie powinien trwać od 6 do 8 godzin Na minimum godzinę przed snem należy zminimalizować bądź zrezygnować z ekspozycji na światło niebieskie ,które wytwarzane jest przez ekrany sprzętów elektronicznych. Sypialnia powinna być jak najbardziej zaciemniona.
- Regularne uprawianie aktywności fizycznej wiąże się nie tylko z poprawą sprawności fizycznej i lepszym samopoczuciem, ale również przyczynia się do obniżenia ciśnienia tętniczego o 2-11 mm Hg, co jest kluczowym elementem leczenia nadciśnienia tętniczego. Aktywność fizyczna pomaga w redukcji masy ciała, zmniejsza śmiertelność, wspomaga ogólną wydolność organizmu i zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
PODSUMOWANIE
Dieta w zespole metabolicznym powinna być oparta na świeżych owocach i warzywach, produktach pełnoziarnistych, produktach mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu, orzechach. Zaleca się ograniczenie produktów przetworzonych, żywności typu fast food. Ważnym aspektem jest wdrożenie diety o niskim indeksie glikemicznym. Rezygnacja z palenia tytoniu i ograniczenie spożywania alkoholu. Pomocne będzie także wdrożenie codziennej aktywności fizycznej jak również zadbanie o ilość i jakość snu.
W leczeniu zespołu metabolicznego ważne jest nie tylko indywidualne podejście do choroby, ale też współpraca lekarzy i dietetyka. Dietetyk pełni rolę edukatora, dostarcza informacji na temat zasad zdrowego odżywiania w jednostkach chorobowych, prowadzi edukację na temat wprowadzenia zmian żywieniowych w celu zmniejszenia ryzyka zachorowania na przewlekłe choroby oraz poprawienia jakości życia osób chorych. Dietetyk odgrywa szczególną rolę w leczeniu zespołu metabolicznego. Poprzez odpowiednio wdrożoną dietoterapię możliwa jest poprawa glikemii, parametrów cholesterolu, ciśnienia tętniczego, czy redukcja masy ciała.
Bibliografia:
- Zespół metaboliczny-nowa definicja i postępowanie w praktyce,Stanowisko PTNT, PTLO, PTL, PTH, PTMR, PTMSŻ, sekcji Prewencji i Epidemiologii PTK, „Klubu 30” PTK oraz sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej TChP, Nadciśnienie tętnicze w Praktyce, 2022, 8(2), 1-26
- Zespół Metaboliczny cz. II: Epidemiologia zespołu metabolicznego w Polsce i na świecie= Metabolic Syndrome part II: Epidemiology of metabolic syndrome in Poland and in the World, May 2016, Journal of Education, Health and Sport nr 6(4), s. 466-480
- Metabolic Syndrome, S.Swarup,A.Goyal, Y.Grigorova,R. Zeltser, [dostęp 24.02.2023] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459248/