Definicja endometriozy
Endometrioza jest przewlekłą chorobą zapalną, charakteryzuje się obecnością komórek błony śluzowej macicy, poza jej jamą. Zarówno komórki prawidłowe, jak i te „niechciane” mogą reagować na zmiany hormonalne związane z cyklem miesiączkowym. Dodatkowo, charakterystyczny dla choroby jest stan zapalny, wynikający z walki organizmu z ogniskami endometrialnymi, które układ immunologiczny uznaje za obce. Ogniska endometrialne, to miejsca, w których przemieszczone komórki błony śluzowej macicy się lokują. Najczęściej są to jajniki, jelita, otrzewna czy układ moczowy. Sam w sobie przebieg jest zależny od cech indywidualnych – może być bezobjawowy lub (jak w większości przypadków) może wiązać się z bolesnymi miesiączkami oraz ich nieprawidłowym przebiegiem.
Obraz autorstwa vectorjuice na Freepik.com
Czynniki ryzyka rozwoju endometriozy
Endometrioza jest chorobą wieloczynnikową i badacze nadal szukają konkretnych przyczyn jej występowania. Są jednak badania, które sugerują, że wczesny wiek wystąpienia pierwszej miesiączki i krótsze cykle wiążą się z większym ryzykiem wystąpienia endometriozy. Tłumaczą to zjawisko potencjalnym wpływem częstszych zmian w środowisku hormonalnym. Dodatkowy wpływ na ryzyko rozwoju choroby ma tzw. miesiączka wsteczna. Jest to stan, w którym krew i błona śluzowa macicy nie „spływa” w dół, w stronę waginy, a cofa się do jajników i jamy brzusznej.
Diagnostyka endometriozy
Zdiagnozowanie endometriozy nie należy do najłatwiejszych zadań lekarza. Najczęściej stosuje się dokładny wywiad, badanie USG lub opcjonalnie rezonans magnetyczny. Te metody nie są w stanie dać stuprocentowej pewności diagnostycznej. Jedyną pewność może dać badanie laparoskopowe z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego. Jest to metoda inwazyjna, dlatego nie należy ona do najchętniej wybieranych. W ostatnim czasie na popularności zyskał test opracowany przez polskich naukowców. Test EndoRNA polega na oznaczeniu poziomu ekspresji genu kodującego białko fukozylotrasferazę 4 (FUT4). Jest ona podwyższona w komórkach pacjentek z endometriozą. Badanie polega na pobraniu wymazu z macicy. Jest ono mniej inwazyjne niż laparoskopia, przy czym równie skuteczne.
Dieta w endometriozie
Ze względu na zapalny charakter choroby, dieta powinna mieć charakter przeciwzapalny. Produkty takie jak: owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, strączki, tłuste ryby, oliwa z oliwek czy orzechy pomogą zredukować stan zapalny w organizmie, a tym samym złagodzić objawy endometriozy.
OWOCE I WARZYWA
Owoce i warzywa powinny być bazą diety każdego z nas. W dzisiejszych czasach ich wybór oraz dostępność są na tyle duże, że każdy znajdzie coś dla siebie. W kontekście endometriozy, spożywanie zielonych warzyw, świeżych owoców (najlepiej jagodowych) i owoców cytrusowych wiąże się z niższym ryzykiem jej wystąpienia. Badacze twierdzą, że wynika to z wysokiej zawartości:
- witaminy C
- karotenoidów
- kwasu foliowego
- likopenu
- antocyjanów
Wszystkie te witaminy i składniki mineralne mają charakter antyoksydacyjny, czyli przeciwzapalny.
WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE
Do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT) zaliczamy kwasy omega-3 (kwas alfa-linolenowy) i omega-6 (kwas linolowy). Dobrymi źródłami WNKT są:
- ryby (makrela, śledź, łosoś, pstrąg)
- oleje (rzepakowy, sojowy, słonecznikowy, sezamowy)
- oliwa z oliwek
- orzechy włoskie
- siemię lniane
- nasiona chia
Co ciekawe – według badań z każdym 1% energii, pochodzącej z kwasów omega-3, ryzyko endometriozy maleje o połowę. Dodatkowo, kobiety regularnie spożywające wiele różnorodnych produktów dostarczających omega-3 miały aż o 22% mniejsze ryzyko wystąpienia choroby. Z drugiej strony u kobiet, które znacznie częściej wybierały kwasy tłuszczowe trans ryzyko endometriozy było wyższe o 48%
FITOESTROGENY
Ze względu na możliwy związek zbyt wysokiego poziomu estrogenów z rozwojem endometriozy, niektóre badania zalecają większy udział fitoestrogenów w diecie. Fitoestrogeny to związki roślinne, które mają podobną budowę do estradiolu, czyli jednego z estrogenów. Fitoestrogeny „konkurują” o miejsce w organizmie z estrogenami wydzielanymi przez nasz organizm. Działają wtedy przeciwutleniająco, zwalczając stan zapalny. Źródłami fitoestrogenów w diecie są:
- soja
- orzechy włoskie
- nasiona słonecznika
- zboża
- nasiona lnu
- fasola
PRODUKTY MLECZNE
Nabiał w kontekście endometriozy może przysporzyć wielu zagwozdek. Mleko i produkty mleczne są specyficzną grupą, ze względu na bardzo zróżnicowaną reakcję wśród ludzi zdrowych oraz chorych. Według badań spożycie co najmniej 4 porcji produktów mlecznych dziennie w okresie dojrzewania, zmniejsza ryzyko endometriozy o 32%. Tolerancję na nabiał należy budować od najmłodszych lat – jak widać u kobiet mogą przynieść wiele korzyści 😊 Należy jednak pamiętać, że trzeba wybierać produkty o niskiej zawartości tłuszczu, czyli:
- mleko półtłuste
- twarogi
- kefiry
- maślanki
- jogurty naturalne
Zioła przydatne w endometriozie
Zioła zalecane są jako zastępstwo dla soli i mieszanek przyprawowych. Oprócz poprawy walorów smakowych potraw, nie pozostają obojętne dla naszego organizmu.
- SZAŁWIA – ma działanie przeciwzapalne, więc złagodzi stan zapalny w endometriozie
- NIEPOKALANEK POSPOLITY – wpływa na gospodarkę hormonalną: zmniejsza poziom prolaktyny, a zwiększa poziom progesteronu w fazie lutealnej, stąd hipoteza, że łagodzi dolegliwości związane z zespołem napięcia przedmiesiączkowego, które mogą być znacznie silniejsze i bardziej dotkliwe w endometriozie
- WIESIOŁEK DWULETNI – zawiera wielonienasycone kwasy tłuszczowe: kwas linolenowy i gamma-linolenowy, które mają właściwości przeciwzapalne.
Mimo wielu zalet stosowania ziół, należy je zawsze skonsultować z lekarzem. Mogą one zmniejszyć skuteczność lub całkowicie zaburzyć działanie przyjmowanych leków.
Co wspólnego mają nasze bakterie i endometrioza?
Jak już wiadomo – endometrioza jest powiązana z układem odpornościowym. Bakterie jelitowe i te obecne w drogach rodnych kobiety stanowią „pierwszą linię obrony”. Zaburzenia w obrębie tych środowisk zaburzają prawidłową odpowiedź immunologiczną, prowadząc do zwiększonego stanu zapalnego. Badania na modelu zwierzęcym pokazują, że endometrioza skutkuje zmianami w obrębie struktury bakteryjnej w jelicie. Pożądane bakterie z rodzaju Lactobacillus były znacznie mniej obecne, w porównaniu z bakteriami patogennymi. Inne badanie, z udziałem kobiet, potwierdziło, że doustne probiotyki zawierające bakterie z rodzaju Lactobacillus przyjmowane przez 8 tygodni, zmniejszyły dolegliwości bólowe.
I na koniec
Endometrioza dotyka wielu kobiet w naszym otoczeniu. Bolesne miesiączki i uciążliwe PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego) to nie „nasza uroda”, a znak, że coś jest nie tak. W chwili wystąpienia objawów należy je bezzwłocznie skonsultować z lekarzem ginekologiem i/lub endokrynologiem. Nie należy jednak zapominać o odpowiedniej diecie. Powinna mieć ona charakter przeciwzapalny i dostosowany do objawów ze strony przewodu pokarmowego. W takim przypadku, najpewniejsza będzie wizyta u dietetyka klinicznego, który specjalizuje się w dietoterapii hormonalnej.
Dziękuję studentce UJK, III roku dietetyki Karolinie Kozłowskiej za pomoc w napisaniu artykułu.
PIŚMIENNICTWO:
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/endometriosis – data dostępu: 20.11.2023
- Habib N, Buzzaccarini G, Centini G, Moawad GN, Ceccaldi PF, Gitas G, Alkatout I, Gullo G, Terzic S, Sleiman Z. Impact of lifestyle and diet on endometriosis: a fresh look to a busy corner. Menopause Rev 2022; 21 (2): 124-132
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24432-retrograde-menstruation – data dostępu: 20.11.2023
- Hsu AL, Khachikyan I, Stratton P. Invasive and non-invasive methods of the diagnosis of endometriosis. Clin Obest Gynecol 2010; 53 (2): 413-419
- https://dietetycy.org.pl/dieta-w-endometriozie/ – data dostępu: 20.11.2023
- Jurkiewicz-Przondziono J, Lemm M, Kwiatkowska-Pamuła A, Ziółko E, Wójtowicz MK. Influence of diet on the risk of developing endometriosis. Ginekol Pol. 2017;88(2):96-102
- Osmanlıoğlu Ş, Sanlier N. The relationship between endometriosis and diet. Hum Fertil (Camb). 2021 Oct 271-16
- Stacey A. Missmer, Jorge E. Ch., Malspeis S., Elizabeth R., Bertone-Johnson, Hornstein M.D., Spiegelman D., Barbieri R.L., Willett W.C., Hankinson S.E. (2010). A prospective study of dietary fat consumption and endometriosis risk. Human Reprod. 25(6): 1528–1535
- Cai, X., Liu, M., Zhang, B., Zhao, S. J., & Jiang, S. W. (2021). Phytoestrogens for the management of endometriosis: findings and issues. Pharmaceuticals, 14(6), 569
- https://dietetycy.org.pl/fitoestrogeny/ – data dostępu: 20.11.2023
- Koner D., Ansari G.A., Roy P., Paul A., Fatma A., Maity M. (2023). Effect of diet on endometriosis. Journal of Survey in Fisheries Sciences. 10(1S) 6195-6203
- Molina, N. M., Sola-Leyva, A., Saez-Lara, M. J., Plaza-Diaz, J., Tubić-Pavlović, A., Romero, B., Clavero, A., Mozas-Moreno, J., Fontes, J., & Altmäe, S. (2020). New Opportunities for Endometrial Health by Modifying Uterine Microbial Composition: Present or Future? Biomolecules,10(4)
- Khodaverdi, S., Mohammadbeigi, R., Khaledi, M., Mesdaghinia, L., Sharifzadeh, F., Nasiripour, S., & Gorginzadeh, M. (2019). Beneficial Effects of Oral Lactobacillus on Pain Severity in Women Suffering from Endometriosis: A Pilot Placebo-Controlled Randomized Clinical Trial. International Journal of Fertility & Sterility, 13(3), 178–183
- Jiang, I., Yong, P. J., Allaire, C., & Bedaiwy, M. A. (2021). Intricate Connections between the Microbiota and Endometriosis. International Journal of Molecular Sciences, 22(11), 5644