Od kilku lat obserwuje się w Polsce znaczny wzrost zainteresowania probiotykami i produktami probiotycznymi. Coraz liczniejsze badania wskazują, że ich przyjmowanie przynosi znaczne korzyści zdrowotne. Jednak dostępne na polskim rynku preparaty mimo dużej popularności, nie zawsze cechują się zadowalającą jakością, co może być powodem nieskuteczności probiotykoterapii, a nawet stanowić zagrożenie dla zdrowia. Na rynku pojawia się wiele preparatów probiotycznych, które nie spełniają odpowiednich kryteriów. Na co w takiej sytuacji powinieneś zwrócić uwagę wybierając probiotyk dla siebie?
Probiotyk – czyli?
Słowo probiotyk pochodzi od greckiego pro bios, co oznacza „dla życia”, zatem jak sama nazwa wskazuje ma on korzystny wpływ na zdrowie oraz na życie organizmu ludzkiego czy zwierzęcego. Zgodnie z definicją FAO/WHO ustanowioną w 2001 r., mianem probiotyku określa się żywe drobnoustroje, które po podaniu w odpowiedniej dawce (106 cfu/cm3) wywierają pozytywny wpływ na organizm. Bakterie o właściwościach probiotycznych to głównie bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzaju Lactobacillus (tj. L. acidophilus, L.casei, L.reuteri, L.rhamnosus) i Bifidobacterium (tj. B.breve, B.animalis) oraz niepatogenne grzyby drożdżopodobne, takie jak Saccharomyces boulardii. Ich dobroczynny wpływ na żywy organizm musiał zostać potwierdzony w licznych badaniach naukowych.
Właściwości bakterii probiotycznych są szczepozależne – cech danego szczepu nie można przypisywać innym, nawet blisko spokrewnionym. Oznacza to, że aby w odpowiedni sposób stosować probiotyki, konieczna jest znajomość konkretnego szczepu bakteryjnego, a nie tylko rodzaju lub gatunku. Wszystkie szczepy zastosowane w danym preparacie muszą być generalnie uznawane za bezpieczne (ang. GRAS- Generally Recognized as Safe), czyli być gruntownie przebadane w różnych obszarach. Dlatego tak ważny jest odpowiedni dobór preparatu o dokładnie określonym składzie, ponieważ tylko taki będzie przynosił oczekiwane efekty.
Probiotyki na polskim rynku
Na polskim rynku probiotyki dostępne są w różnych formach – jako leki (np. Enterol, Lacidofil, Lakcid, Lakcid forte, Trilac), wyroby medyczne, suplementy diety. Najczęściej występują w postaci kapsułek, tabletek, saszetek lub ampułek, które zawierają liofilizowane bakterie probiotyczne. Minimalna ilość bakterii probiotycznych w preparacie powinna wynosić 109 jtk/g oraz 250-500 mg w przypadku niepatogennych drożdży o działaniu probiotycznym.
Produkty probiotyczne – ale nie probiotyki – to także wzbogacanie bakteriami probiotycznymi produkty spożywcze (np. fermentowane produkty mleczne, soki czy otręby). Warto pamiętać, że wspomniane wyżej środki spożywcze, mimo, że zawierają prozdrowotne bakterie fermentacji mlekowej, nie mogą zostać nazwane probiotykami.
Zastosowanie probiotyków
Probiotyki dzięki swoim dobroczynnym właściwościom wykazują wielokierunkowe działanie, a pozytywne efekty wynikające z ich przyjmowania są szeroko wykorzystywane w świecie medycyny. Stosowane są w leczeniu schorzeń wywołanych zachwianiem równowagi naturalnej mikroflory jelitowej, z uwagi na wywieranie znaczącego wpływu na jej skład. Przyjmowanie preparatów probiotycznych stanowi element profilaktyki i leczenia niektórych chorób m.in. związanych z chorobami układu pokarmowego, a także wpływają na ogólną poprawę stanu zdrowia. Zdolność szczepów probiotycznych do zapobiegania lub łagodzenia przebiegu biegunek została potwierdzona w badaniach. Stymulują perystaltykę jelit, ułatwiają trawienie i wchłanianie składników pokarmowych oraz zapobiegają zaparciu stolca. Biorą udział w produkcji niezbędnych dla zdrowia i urody witamin (B1, B2, B12, K) oraz substancji odżywiających nabłonek jelitowy. Posiadają również właściwości przeciwnowotworowe:
- mają zdolność do wiązania mutagenów (czynników wywołujących mutacje) w przewodzie pokarmowym;
- hamują rozwój bakterii, które przekształcają prokancerogeny w rakotwórcze kancerogeny. Wpływają pozytywnie na układ odpornościowy organizmu, stymulując bądź nasilając reakcję immunologiczną i zwiększając w ten sposób odporność na patogeny. Wykazują dobroczynny wpływ na gospodarkę lipidową organizmu, co w przyszłości może stać się istotnym elementem w profilaktyce miażdżycy.
Probiotyk – to też suplement diety!
Obecnie popularność probiotyków znacznie wzrosła, gdyż większość z nich dostępna jest praktycznie ,,na wyciągnięcie ręki” – bez recepty w każdej aptece czy w Internecie. Wszechobecna reklama sprawia, że możesz uznać je za produkty przynoszące wyłącznie ogromne korzyści zdrowotne. Niestety jedynie nieliczne probiotyki posiadają status produktów leczniczych. Zdecydowana większość z nich stanowi suplementy diety, co oznacza, że ich wytwarzanie, rejestracja i kontrola jakości obarczona jest znacznie łagodniejszymi obostrzeniami, niż w przypadku produktów leczniczych.
Ostatni raport Najwyższej Izby Kontroli opublikowany na początku 2017 roku dotyczący jakości wybranych suplementów diety w tym probiotyków pokazuje, że nie są one najwyższej jakości. Niektóre produkty nie wykazywały cech deklarowanych przez producentów, a również zdarzyły się takie, które miały szkodliwe działanie dla organizmu człowieka. W czterech na jedenaście zbadanych suplementów z grupy probiotyków stwierdzono obecność szczepów bakteryjnych, które nie są wskazane w ich składzie. Również w czterech próbach wykazano mniejszą ilość bakterii probiotycznych w porównaniu z ilością zadeklarowaną przez producenta na opakowaniu. W jednej z wykonanych prób stwierdzono obecność flory patogennej z grupy Enterococcus Faecium, które powszechnie nazywane są bakteriami kałowymi. Ich obecność w preparacie stwarza bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia konsumentów, dlatego wydano decyzję o natychmiastowym wycofaniu skażonej partii tego suplementu z obrotu. Niestety tylko mały ułamek wadliwej partii udało się wycofać z rynku, ponieważ większość z nich została już sprzedana przed wynikami kontroli NIK. Natomiast Narodowy Instytut Leków przeprowadził ciekawe badanie oceniające zawartość żywych bakterii probiotycznych od momentu wyprodukowania do końca okresu przydatności do spożycia. Zauważono brak stabilności żywych bakterii w preparacie. W 26 próbkach na 56 przebadanych nie posiadało jej aż 89 % próbek. W przebadanych suplementach następował dynamiczny spadek ilości bakterii probiotycznych, który postępował wraz z czasem.
Co w takim razie wybrać?
Konieczna jest zmiana sposobu rejestracji preparatów probiotycznych, co z pewnością zwiększyłoby ich jakość, bezpieczeństwo i skuteczność w leczeniu i profilaktyce. Zanim jednak do tego dojdzie niełatwą kwestią może być dobór odpowiedniego probiotyku, spełniającego odpowiednie kryteria bezpieczeństwa i skuteczności. Dopóki przepisy nie ulegną zmianie zostaje Ci rozsądny i przemyślany wybór preparatu probiotycznego. Przede wszystkim szczególną uwagę zwróć na opakowanie, na którym producent powinien umieścić następujące informacje:
- rodzaj, gatunek i szczep drobnoustrojów (np. Lactobacillus reuteri ATCC55730). Wiele produktów zawiera tylko rodzaj i gatunek,
- liczba bakterii zawartych w pojedynczej dawce oraz jak często należy je stosować. Warto wybierać preparaty, które mają co najmniej siedem szczepów i 5mld CFU (jednostki tworzącej kolonie),
- minimalna liczba żywych bakterii u końca okresu trwałości (daje to gwarancję, że w chwili zakupu mikroorganizmy będą nadal żywe oraz będą miały zdolność kolonizacji błony śluzowej jelita),
- informację o warunkach przechowywania (niektóre preparaty należy przechowywać w lodówce, inne wystarczy tylko w ciemnym i chłodnym miejscu). Niezależnie od tego trzeba pamiętać, że zawsze należy trzymać je z dala od wilgoci i ciepła.
- kapsułka odporna na kwaśność soku żołądkowego, tak by nie uległa inaktywacji już w żołądku,
- certyfikaty oraz atesty jakości wydawane przez niezależne organizacje,
Informacją na temat probiotyku i jego jakości jest także w znacznym stopniu cena – za produkt dobrej jakości trzeba zapłacić więcej, co wynika też z kosztów jego odpowiedniego wytworzenia. Dlatego też lepiej nie sięgać po probiotyki, których cena oscyluje w okolicach 5 zł.
Jeżeli masz wątpliwości co do tego, który dostępny na rynku probiotyk spełnia powyższe kryteria, zawsze możesz zwrócić się o pomoc do dietetyka, który pomoże Ci podjąć odpowiednią decyzję.
Agnieszka Pompecka (przy współpracy z Laurą Mętel)
Bibliografia:
- Guidelines for the Evaluation of Probiotics in Food. Report of a Joint FAO/WHO Working Group on Drafting Guidelines for the Evaluation of Probiotics in Food. London Ontario, April 30 and May 1, 2002.
http://www.who.int/foodsafety/fs_management/en/probiotic_guidelines.pdf - www.nik.gov/Informacja o wynikach kontroli- dopuszczanie do obrotu suplementów diety.pdf
- Kuśmierska A.,Fol M., Właściwości immunomodulacyjne i terapeutyczne drobnoustrojów probiotycznych, Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 529-540
- Nowak A., Śliżewska K.,2010. Probiotyki — historia i mechanizmy działania. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 4, 5–19
- Szajewska H., 2010. Probiotyki w Polsce — kiedy, jakie i dlaczego? Gastroekologia Kliniczna 2, 1–9.
- Hamilton-Miller, J.M.T.,Shah S and Winkler J.T et a.l: Public health issues arising from microbiological and labelling quality of foods and supplements containing probiotic microorganisms. Public Health Nutr 1999,2;223-9